|
٢٤\٥\٢٠٢٥
قۆناغەکانی
مێژوویی گەیاندنی ڕاگەیاندن.
- نووسین و چاپ وەک نموونە
''لە کۆنەوە تاکو ئەم سەردەمە'' -
ئامادەکردنی: کارزان عەزیز
عەبدولڕەحمان
پێشەکی.
هەوڵدان بۆ تێگەشتنی گەیاندن کارێکی وا ئاسان نییە ، چونکە گەیاندن
بوارێکی فراوان لە خۆ دەگرێت و پەل دەهاوێژێت بۆ کۆمەڵێک بواری جیا جی،
ئەگەر ئەڵێن ئەوە هیچ بوارێک نییە کە فەلسەفە بەجۆرێک لە جۆرەکان قسەی
خۆی لەسەر نەکردبێت، تەنانەت فەلسەفە قسە لەسەر مرۆڤـ و جیهانی بوون و
نەبوون و دەروون و ئارەزوو... هەموو ئەوانە دەکات لێرەوە هەڵبژاردنی
بابەتێکی (مۆڕاڵ) بێگومان ڕامان و هزرینی زۆر و گەڕان بەدوای سەرچاوەی
زۆری دەوێت چونکە مۆراڵ یەکێکە لەو لایەنە گرینگی و هەستیارانەی کە
مرۆڤ بەتوڕیکی پەیوەندی بەربڵاوەوە بە مرۆڤایەتی ترەوە دەبەسێتەوە لە
ڕووی ئایبنی و کۆمەڵایەتی و کلتوریی .. مرۆڤ لەچی پێگەیەکی کۆمەڵایەتی
دابێت یان هەر قۆناخێکی گەشەی مێژوویدا بێت ئەوە مۆراڵ بایەخ لەدەست
نادات لە زۆر کۆمەڵگاکان زۆر ڕژێمی کۆمەڵایەتی بوونەوەۆێکی پیرۆزە
تێکەڵ بە ئاین و نەرێتی باو دەکرێت وەک یاسایەکی سەپاو مامەلەَ لە
گەڵدا ئەکرێت هەر ئاستێک بێت پێناسەی تایبەت بە خۆی هەیە بۆ ئەخلاق و
بەو پێیەیی زانستێکی سەقام گیرەو هەمیشە لەگەڵ گەشەکردن دایە لێرەدا
باڵای ئێمە بایەخی بابەتێکی لەەم جۆرە لەنێوان جولانەوەی هزری و
مەعریفەدا خۆی بەرجەستە دەکات چونکە ئەم بابەتە پێش ئەوەی هەرشتێک بێت
زانستە .. ئێمە دەڵێن بەدەر نیە لە هەلەَو کەمو کوڕی چونکە گرفتی زمان
و کەمی سەرچاوە و بابەتی ئەکادیمی لەم ڕووەوە ئاستەنگی زۆری بۆدرووست
کردین ،بەڵام لە پێناو گەیاندنی ناوەڕۆکی بابەتەکان زۆرجار ناچاربووین
پەنا بۆسەرچاوەی لاوەکی بەرین ..
نووسین و چاپ.
یادگارییەکان چەندە سەر سورهێنەر بەڵام ناسک و هەلەَن. کەواتە چۆن
شتەکانی وەک مامەڵە شتەکانی وەک مامەڵەی زەوی و بازرگانی باج تۆمار
بکەین بەم شێوەیە نووسین داهێنرا لەسەردەمی کۆندا ٥٠٠٠-١٠ هەزار ساڵ
لەمەوبەر لەبنەرەتدا لەشێوەی نیشانەی سادە کە لە گڵدا فشاریان خستۆتە
سەریان چەقۆی چەقۆکێشراو بە دارو ئێسک. بۆچی لەوێ بوەستین بیرۆکەی
بەکارهێنانی هێماکان بۆ نۆێنەرایەتی کردنی شتی زیاتر بیرکردنەوەی
قسەکراو چیرۆک و بیرۆکەی ئاڵۆزتر هێندە باش بوو کە پێدەچێت بەشێوەیەکی
سەربەخۆ لە بەشە جیاوازەکانی جیهان وەک زۆرێک لەداهێنانەکانی تر هیچ
خاڵێک نیە کە زمان لەناکاو داهێنرابێت و هیچ زمانێک نییە کە هەموو
ئەوانی دیکە لەێوەی وەرگیراون یەکێک لەو زمانە جیاوازانە نووسراوانە
نزیکەی ٣٥٠٠ پێش زایین دەرکەوتووە. لەلاین سۆمەریەکانەوە پەرەیان
پێداوە لەناوچەیەک کەئێستا لەعێراقدایە کە دارەکانیا فشاریان دەخستەسەر
گڵ بۆدرووستکردنی هێما . ئەوەش پەرەی سەند بۆ فۆرمێکی نووسینی ئاڵۆزتر
کە پێدەوترێت .
مێخ.
گڵی نەرم بەکاردەهێندرا مێخی کە بەواتایی شێوەی چەقۆدار بەگشتی بە
یەکەم فۆرمی درووستکردنی مرۆڤــ دادەندرێت و نزیکەی ٣٠٠٠ ساڵ
بەکارهێناندا ماوەتەوە بە شێوەیەکی جۆراو جۆر هەرچەندە لە زمانێکی
نووسراوی سەیردا دەچێت، بەڵام لەڕاستیدا لەگەڵزیاتر لەدەیان زمانی
جیاوازدا لە شێوێنی جیاوازدا لەکاتە جیاوازەکاندا بەکارهاتووە. میصریە
کۆنەکان بەدویدا ڕۆشتن ، کەمێک دواتر بەسیستەمی بەناوبانگی
عیرۆگڵفیەکانیان وێنەی شاە جیاوەزەکانی ڕۆژانەکانی وەک چاو ،
وباڵندەیان تیابوو چینەکانیش سیستەمی وێنەیی نووسراویان داهێنا نزیکەی
١٢٥٠ -١٠٠٠ پێش زایین لەبنەرەتدا باوباپیرانی هەزاران کارەکتەری هانزی
بوون کە ئەمڕۆ بەکاریان دەهێنا . ئاشکرایە نووسینی ئەوکاتە بەو شێوەیە
بووە بەلاچم بەهۆی پەرەسەندنی زانیاری و زانست ئێستا نووسین
گەشتۆتەحاڵەتی زۆر جیاوازتر ئێستا لەباتی نوویسنی کاغەزی نووسینی
ئەلیکترۆنی پەیابووە چاپخانەی زیاتر درووستکراوە تەکنەلۆژیازیاتر کاری
ئاسانترکردووە لەچاو پێشان
مێژووی پەیوەندییەکان.
هاوارکردن.
پەیوەندی لەزمانەوە دەست پێ دەکات. ئەو توانا جیاوازەی کە پەرەسەندنی
گۆمەڵگایی مرۆڤایەتی کردووەتە هەرپەیامێک هەرچەنە ئاڵۆزبێت دەتوانێت لە
نێوان خەڵکدا لەمەودایی سنورداردا بگوازرێتەوە. لە ژوورێک یان شوێنکی
کۆبوونەوە، یان لە سەرانسەری شوێنێکی کراوەی کورتدا. لەسەردەمی مۆدێرن
ساڵانەپێش بڕکێ یەک ئەنجامدەدەن بۆ ئەوەی بزان کامیان دەتوانێت
لەگەورەترین مەودا پەیامێکی تێگەشتوو هاوار بکات. ژمارەی پێوانەیی
جیهانی کەمترە لە (١٠٠) مەتر لە ئێستاوە، لەومەودایەدایە بەدیلێکی
پراکتیکتر ئەوەیە کە لەگەڵ پەیامەکەدا ڕابکەت.
مێژووی پەیوەندی کردن گەڕانی مرۆڤایەتییە بۆڕێگاکانی باشترکردنی
هاوارکردن.
لەکاتی ڕاکردن بەپەیامێکدا ، بۆ گەیاندنی بەشێوەی قسەکردن سەلامەت ترە
خۆت ئەنجامی بدەیت. ناردنی هەر کەسێکی ترجیێ متمانە نییە، وەک یاری
کەواتە مەرجێکی دیکە بۆ پەیوەندییەکانی کاراسیستەمی نووسینە.
ئەوپەیامەی کە لەسەر ستوونە بەردیەکان هەلکنرابوون زۆر بەباشی
پەیوەندییان هەیە لەسەرانسەری کاتدا بە درێژایی سەدەکان، بەڵام
شێوازێکی ناکارامەیە بۆ پەیوەندیکردنێکی لەسەرانسەری بۆشایدا
پەیامەکەتەنها لەمەودایی خوێندنەوەدا دەخوێنرێتەوە : وەرگرەکانی دەبێت
گەشت بکەن بۆوەرگرتنی . فۆرمەکانی پەوەندی مەودای دوورهەیە کەلەسەر
بنەمای ووشە نەبووە، بەڵام دووکەڵاکانی کە هندییە ئەمرکیەکان بەکاردێن
، لەسەرووی هەموویانەوە ڕەنگە لە ڕۆژئاواییەکان لەم جۆرەن هەروەها ئاگر
بە بەکێک لە دوایی یەک لەسەر هێلێکی لووتکە گردەکان دادەگیرسان بەڵام
ئەم جۆرە ئامێرانە تەنها توانای گواستنەوەی زۆر سنوردارەکانی پێش وەختە
ڕێخراویان هەیە وەک مەترسی یان کەوتن هەندێک سیستەمی زمانەکان
ئاڵۆزترن. لە دوورگەکانی کەناری، بۆ پەیوەندیکردن دەست بەجێ لەگەڵ
بارودۆخی دوورگەکاندا دەگونجێت .. زمانی ئارامی وەک بۆ خزمەتی شارستانی
فارس خاوەنی ئەلفوبێی فینیقی بەکاردێت، زمانێک کەپەیوەندی بەوەوە هەیە.
کەواتە دەتوانێت پیتەکانی لەسە پاپیرۆس بنووسرێت بە ئاسانی دەتوانێت
بگوزرێتەوە لەبڕی ئەوەی پێویست بکات بە قەڵەمێکی مێخی فشار بخرێتە سەر
گڵی تەڕ.. تاسەدەکانی ئەم دوایەش تاکە ڕێگا بۆزیاد کردنی خێرایی
پەوەندیەکان باشترکردنی خێرایی نامە بووە ەمەش بەندە بەڕێگا باشترکردنی
سوارچاکە خێراکان و هەمیشە پیاو ئەسپی تازەیان تێدا بەکارهێناوە بەڵام
بەدووریی نازانێت کە خێرایی بێت لەسیستەمی گەیاندن کە فارسەکان
تەواویان کردووە_ لەسەر زەوییە چەقەڵ و فەلاتەکان کە سوارەکان دەتوانن
بەجێهشتنی وردەبەسەریاندا بڕۆین.. هەرچەندە پێشکەوتنێکی گەورە لە
خێرایی پەیوەندیەکاندا ناوەڕاست تۆمارکراوە کە لەهەندێک بارودۆخدا
نێردراوێکی سادەتر جێگیرەوەی ئەسپ و سوارەکە دەبێت .. لەبەرئەوە
ئەوکاتە هاوارکردنیان نیشانەیک بووە بۆ بانگ کردنی کەسێک کاتیک کەسێک
بانگەکەیت ئەوە باهات و قولایەک ئاگاداری ئەکەیتەوە لەبەر ئەوەشە
سەرەتاکانی گەیاندنیش نەک بۆهاوارکردن بگرە زۆر لە کەسەسەرەتایەکانی
نێرتەتاڵ زمانیان نەوانیوە تەنانەت کاتی گواستنەوەشی لەبەندەرەکانە هەر
بە هاوارێک کەسەکە پەیامەکەی ئەگەیاند، بەلام سەردەم دوای سەردەم جیل
دووای دیل گۆرانکاری زۆر بەسەر مێژوی گەیاندنی مرۆڤەکانە رییداوە
بەەبرورد لە مرۆڤەسەرەتایەکان ئێستا لەباتی هاوارکردن ئەتوانی هەر لە
ڕێگای موبایاەکەی دەسمانەوە پەیامەکە بگەیەنین ...
کۆتر.
سەرەتا کۆتر وەک پەیامبەر کاری نامەبەریی کردووە لەسەردەمی چینەکان و
عوسمانیەکان زۆربەی شوێنەکاندا کۆت هەم هێمای ئاشتی بووە هەمیش وەک
گەیاندن کاریی کردووە بۆیە کۆتر سەردەمی پێش رۆژنامەو پێش تەکنەلۆژیاش
زۆربەی کارەکانی مرۆڤی ئاسان کردووە . تائێستاش لە هەندێ وڵات هەر ئەم
هێمایی کۆترە بەکاردەهێن بۆ گەیاندنی پەیامەکەیان ..
پێشکەوتنی داهاتوو لە مێژووی پەیوەندییەکاندا بەبەرهەم هێنانی پترۆگلیف
هات کە نەخشێنراوەە بۆسەر ڕووی بەردێک نزیکەی ٢٠ هەزارساڵ خایاند تا
هۆمۆ ساپێنیس لەیەکەم تابلۆی ئەشکەوتەکانەوە بۆیەکەم پترۆگلیفەکان
بگۆڕێت، کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سنووری سەردەمی بەردینە نوێیەکان و
کۆتاییەکانی سەردەمی بەردینە کۆنەکانی سەرەوە، نزیکەی ١٠ هەزار ساڵ بۆ
١٢ هەزار ساڵ لەمەوبەر مرۆڤەکان ئەوسەردەمە هەندێک جۆری تری پەیوەندی
کردنیان بەکارهێنابێت زۆرجار بۆ مەبەستی یادەوەری بەردی ڕیخراو بە
شێوەیەکی تایبەت هێماکانی نەخشێنراو لە دار یان زەوی ، بەردی تەنا
دەتوانین پشت بەستن بەسەرنجانمان بۆ کلتوریی ڕاوچی کۆکەرەوە کە هێشتا
هەن وەک ئەوانەی ئەفریقیا یان ئۆقیانووس گریمانە لەسەر بوونی ئەوانە
بکەین .. مێژویی تەکنەلۆژیاکانی پەیوەندی کردن (میدیا و ئامرازەکانی
نووسینی گونجاو) هاوکات لەگەڵ گۆڕانکاری سیستەمی سیاسی و ئابووری
بەدرێژایی سیستەمی پەرەی پەوەندی دەتوانێت لە پرۆسەی ئاڵوگۆری زۆر
وەردەوە دەست پێبکات تادەگاتە گفتوگۆی تەواو پەوەندی جەماوەری . مێژووی
پەوەندی کردن خۆی دەتوانیچت بەرێتەوە بۆ سەرهەڵدانی قسەکردن لە نزیکەی
١٠٠ هەزار پێش زایین ڕەنگە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا پەیوەندیان لەبەرچاو
بگرێت لەیەکەم بەکاهێنانی هێماکانەوە نزیکەی ٣٠ هەزار ساڵ پێش زایین ،
لەنیچوان ئەو هێمایانەی کە بەکارهێناراون ، تابلۆی ئەشکەوت نووسن
داهێنانێکی سەرەکی بوو ، هەروەها تەکنەلۆژیای چاپکردن و لەم دوایەشدا
کاری پێدەکرا.
میدیایی کۆن و تازە.
هەروەک ئاشکرایە تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان لەپێشاندا بوونیان نەبووە کەسەکان
گەر هەر هەواڵێکیان پێویست بووایە ئەوە ئەبوایە زۆر بەشوێنی دا
بگەڕەنایە بۆیە ئەوکاتە سەردەمی ئەلیکترۆنی بوونی نەبووە هەرکاتێک شتێک
بووایە ئەوە تەنیا لە ڕێگای گەیاندنی جوڵاکانی ناوشاردا بڵاویان
ئەکردەوە ئەوکاتەی کە ڕژێمی بەعس خەڵکی ئەکوشت و قەتڵو عامی ئەکرد
بۆئەوەی خەڵکی بترسێنێت کە گێرەشێوێنی نەنێنەوە بەڵام هەرکاتێک
هەواڵکمان پێویست بوایە ئەوەتەنها ئەوە بوو کە چاوەڕی کەین هەتا لەسەر
شاخ یان لەکەسێکی پەیام بەرەوە هەواڵکە بگەشتایە لەو کاتەیە هیچ تۆرێکی
ئەلیکترۆنی بوونی نەبوووە ، تەنها ئەوەنەبێت بەترسو لەرزێکەوە هەواڵکە
بەگشتایەتە جێگای مەبەست ئەویش مەترسی یەکی زۆر ئەکەوتەسەر ژیانی
کەسەکە هەتا ئەوکاتەی کە رۆژنامەی کوردی ئەوکاتە کار ئاسانی یەکی زۆری
کرد کە لەساڵی [٢٢\٤\ ١٨٩٨] دەرچوو ئەم ڕۆژنامەیە لەلایەن مخداد مدحد
بەدرخان دەرچووە ئەم ڕۆژنامەیە سەرەتا بەزمانی کرمانجی سەری هەڵًدا .
هەتا ئێستاش ئەم رۆژنامەیە هەموو ساڵێک یادی ئەکرێتەوە. بەڵام لەگەڵ
داواکردنی کاری زیاتری رۆژنامەکە بەرەوزیاتر ئەچوو . ئێستا رۆژنامەی
کوردی گەورەترین سەرچاوەن بۆ بناخەی مێژووی گەیاندنی زانیاری بۆیە
ڕۆژنامەکە بەسەرکەوتوانە توانی وێتی کارەکانی خۆی بکات هەتا ئەم سەتای
ئێست، لەبارەی هۆکاری پاسەکشەی ڕۆژنامەی
ئەلیکترۆنی ناتوانێت بەڕۆژنامە چاپکراو بێنێنیت، لەبەرئەوەی هەر
یەکەیان وەرگر یان خوێنەری تایبەت بەخۆیان هەیە هەروەک چۆن ڕادیۆ
نەیتوانی بەشێوەی هەمیشەیی کۆتایی بەڕۆژنامەی چاپکراو بێنێت، یان
تەلافزیۆن ئەو توانایەیی نەبوو کەخاڵی کۆن=تایی بۆ ڕادیۆ دابینێت،
ئێستاش ڕۆژنامەی ئەلیکترۆنی سەرەیی ئەوەی کەکاریگەری لەسەر ڕۆژنامەی
چاپکراوی هەبووە .
بەڵام میدیایی کاغەزی سەردەمی بەسەر چووە کاریگەری لەم بارو دۆخەداکەم
بۆتەوە هۆکاری پاشەکشەکردنی میدیای کاخەزی سەرقاڵکردووە لیەنەپەیوەندی
دارەکانیان پَیوەی سەرسام بوون چونکە میدیایی مێژووی هەروەک کە باسمان
کرد زۆر سەختی بەسەرداهاو تاگەیشتە حالەتی سەرکەوتن بەڵام نەیان توانی
بەتەوەوەتی کۆتایی پێ بێت لەهەندێ بواریشدا خزمەتی کردووە ، ڕاستە
رۆژنامەی ئەلیکترۆنی دیاردەیەکی نوێ یە سەرەنج راکێشە جیهانی گەیاندنە
بەڵام بەداخەوە لە کۆمەڵگای کوردیدا هێشتا ڕۆژنامەکەمان نییە کەوەک
رۆژنامەی ئەلیکترۆنی چاوی لێبکەین و ئەگەر نموونەش هەبێت وەک نموونەی
زۆربەی سایتەکان و زۆربەی ماڵپەرەکاندا کاری پێ دەکرێت بەلام سەردەمی
کۆن وەک سەردەمی سۆمەری یان سەردەمی بەعس یان سەردەمی عیسای مەسیح کە
ئەوکاتیش کە قوتابیەکانی فیرەکرد دەستەدەستە ئەیان نارد بۆ دەوڵاتەکان
و بۆچارەسەری نەخۆشەکان ئەوکاتەش گەیاندن تەنیا لەریگای کەسەکانەوە
بووە وەک [پاترۆس ] کە قوتبی عیسا بوو کە بەپاتراک ناسرابوو ئەوسەردەمە
کە خەڵکی شتێک هەبوو پێان دەوت سکوڵ خوفران کەو شتە ئەکاتە وا
بەخەڵکیان گەیاندبوو کە هەرکەسێک ئەو کلیلی دەسکەوێت ئەوە دەرگای بەهشت
بەدەست دینێ . نموونەیی بابەت \ [ میّژووی ڕۆشنگەریی \ دووبارە لەدایک
بوونەوەی فەلسەفەی میّژووی گەیاندن ]
لەگەڵ ئەوەشدا ڕاگەیاندن بەرهەمی وڵاتانی پێشکەوتووە لە رووی مێژوووە
ئەوەن خۆیان بەخاوەنی ئەزان کوردیش وەک وڵاتی رۆژهەڵاتی لەوانی
وەرگرتووە نەتەنیا لە بواریی رۆژنامەوانی دا بەڵکو بەڵکو لەهۆیەکانی
گەیاندنیشا لاسایکراوەتەوە باش بووە لەگەڵ ڕاگەیاندندا بەهۆی بارودۆخی
کورد نەبوونی دەوڵات وایکردووە کەکورد خاوەن
مێژوویەکی دووروودرێژبێت لەکاریی رۆژنامەی ئەلیکترۆنیدا کەڵکوقۆناخ
وەربگرێت .
بەڵام ئێستا زۆر جار رۆژنامە ئەکرین بەڵام قەت تامی ئەوکاتەە نادات
لەبەرئەوەی ڕۆژنامەی لێبلاو ئەکرایەوە بەڵام سەردەمی ئێستا زۆر جیاوازە
لەگەڵ سەردەمی مێژووی ڤییاندن مێژووی گەیاندن ئەوکات تامێکی زۆر لەچێژی
هەبوو بەڵام ئێستا بەهۆکاریی میدایایی زۆری سۆشایڵ میدیاو وێب
سایتەکانەوە زۆر جیاوەزە وەک ئێستا کە ئەی بینین کە رۆژنامەی ئێستا
خوێنەری کەمە بەهۆی زۆری میدیاکانەوە پاشەکشەی کردووە، بەڵام هەتا
رۆژنامەی ئەلیکترۆنی نەبوو رۆژنامە زۆر بەیەخی پێ ئەدرا وەک کوردستانی
نوێ \ خەبات \گۆڵان \ چاودێر \ هەولێر \.. هەتد داواییی ....
بەلاتم ئێستا زۆرکەم بایەخی پێ ئەدرێت. ئەکاتە زۆر بوو ئێستا هەرکاتێک
بمانەوێ تۆماتێکی ئەتوانین بەشێوەی ئەلیکترۆنی بیان بینین ، هۆکارەکەشی
ئەوەیە خوێنەر کەم بۆتەوە بەراورد بە پێش ئێستا.
گۆڤاری کوردستان:
گۆڤارێکی مانگانە بوو، لە شاری ورمێ لەلایەن عەبدورەزاق بەگ بەدرخان
دەرچووە، لە ساڵی ١٩١٢ تا ساڵی ١٩١٤ بەردەوام بووە.
حوسێن حوزنی موکریانی کەڵە نوسەر و رۆژنامەنوسی کورد
گۆڤاری هەتاوی کورد:
لە ساڵی ١٩١٣ (١٠) ژمارەی لێ دەرچووە، بە کوردی و تورکی بڵاوکراوەتەوە
.
لە ساڵی ١٩١٧ لە شاری ئەستەمبوڵ دەرچووە، لەساڵی ١٩١٨ پەکی کەوتووە،
لەلایەن محەمەد میهرییەوە ٣٧ژمارەی لێ دەرچووە.
ڕۆژنامەی کوردستان:
لە ساڵی ١٩٤٥ لە ئێران لە سەردەمی کۆماری مەهاباد ١١٣ ژمارەی لێ
بڵاوکراوەتەوە، پاش ڕوخانی قازی محەمەد دووبارە بەشێوەیەکی نهێنی لە
ئێران و باکۆ ٢٦ ژمارەشی لەئەوروپا لێی بڵاوکراوەتەوە .
گۆڤاری هاواری نیشتیمان:
لە ساڵی ١٩٤٦ لەلایەن لاوانی دیموکراتی کوردستان لە سابڵاغ دەرچووە،
سدیق ئەنجیری بەریَوەبەری بووە .
رۆژنامەی ڕێگا:
لە ساڵی ١٩٤٨ لە شاری مەهاباد لەلایەن حەسەن قزلچییەوە دەرچووە،
رۆژنامەیەکی سیاسی بووە .
رۆژنامەی ئازادی:
لەساڵی ١٩٥٩ تا ساڵی ١٩٦٠ لە کەرکوک دەرچووە، زمانی پارتی کۆمۆنیستی
ئێراقی لقی ئێران بوو و ڕۆژنامەیەکی ڕۆژانەی سیاسی بووە .بەدرێژایی
مێژوو هەتا ئێستاش ئەم ڕیبازە پەیرەوئەکرێت چی لەدیدی ڕۆژنامەوانی دا
چی لەدیدی گۆڤارەکاندا فیمینیستی ئەکرێت چونکە ئەم ڕێخراوە کەم تازۆر
ماوە بەناوی مافی ئافرەتەوە ماوەن ئەدەعایی ئەوەئەکەن کە ئافرەت
یەکسانە لەگەڵ مافی پیاواندا . بۆ لەرابردووەوە هەتا ئێستاش ماوە بەڵام
بەشێوەیەکی جیاوازتر. ئەویش لەڕیگایی تۆرەکانی ئینتەرنێت و هێلی
گەرمەوە، ئەم ڕۆژنامەیە واخۆی دەرەخات کە هەمووکات ئازادی خوازە بەڵام
ئەمە هیچ پێوەرێک نیە بۆئازادی رەها.
رۆژنامەی خەبات:
لە ساڵی ١٩٥٩ تا ١٩٦١ لە شاری بەغدا دەردەچوو، رۆژنامەیەکی سیاسی
رۆژانە و ئۆرگانی پارتی دیموکراتی کوردستان بوو، خاوەنی ئیمتیاز و
سەرنوسەری پارێزەر ئیبراهیم ئەحمەد بووە.ئەم ڕۆژنامەیە ئێستاش
بەردەوامە بەهۆی زۆرخوێندنیەوە ئێستا چاپی زۆر ئەکرێت کە
بلاوکەرەوەکانی ئێستا لەشاری سلێمانی ئەکرێت..
گۆڤاری هونەر:
لە ساڵی ١٩٥٩ لە شاری سلێمانی لەلایەن قوتابیانی هونەری ناوماڵ
دەرچووە، گۆڤارێکی هونەری بووە .لەگەڵ ئەوەشا ئێستا هونەر شێوازێکە
لەشێوازەکانی دەربڕینی مرۆڤایەتی هۆکارێکە بۆ دەوڵامەندبوونی ئەزموونی
مرۆڤایەتی خۆشگوزەرانی و بەرزکردنەوەی ئاستی ڕچشنبیری چاکترکردنی
کەسایەتی، تەنانەت گۆڕانکاریی کۆمەڵایەتیش، چونکەهونەر بەشیوەیەک
لەشێوەکانی کاریگەریی لەسەرشێوەزەکانی ناوکۆمەڵگاهەیە .. لەسەردەمی
کۆنداراستەهونەر پێشکەوتوو تربوو وەتامێکی زۆر بەچێشتریی هەبوو
ئەوسەردەمەزیاتر گرینگی بەلایەنی هونەر ئەجرا زیاتر لە بابەتەکانی تر .
گۆڤاری نیشتیمان :
لە ساڵی ١٩٥٩ لە شاری سلێمانی لەلایەن قوتابخانەی سەرەتایی مامۆستایانی
کوڕان تەنها یەک ژمارەی لێ بڵاوکراوەتەوە، گۆڤارێکی وێژەیی و زانیاری و
کۆمەلایەتی بوو.چونکە ئەم گۆڤارە لەم کاتەیە زیاتر گرینگی لەیەنی
پەروەردەیی بوو بەڵا لەسەردەمی ئێستایە تۆرەکانی سۆشیاڵ میدایا جێگای
هەمووی گرتۆتەوە.
گۆڤاری هیوای کوردستان
لە ساڵًی ١٩٥٩ تا ١٩٦٠ لە سلێمانی لەلایەن یەکێتی قوتابیانی گشتی ١٢
ژمارەی لێ دەرچووە، گۆڤارێکی وێژەیی و کۆمەڵایەتی قوتابیان بوو.
رۆژنامەی کوردستان :
لە ساڵی ١٩٦٠ لە تاران دەردەچوو، ڕۆژنامەیەکی هەفتەیی سیاسی زانیاری
وێژەیی کۆمەلایەتی بوو. لەگەڵ ئەوەشا ئەم ڕۆژنامەیە خوێنەرێکی باشی
هەیە بەدەر لەوەی کە تۆرەکانی ئەلیکترۆنی زۆر خوێنەری خۆی لەدەس
نەداوە.
گۆڤاری عێراقی نوێ :
گۆڤارێکی وێنەداری مانگی بوو، لە ساڵی ١٩٦٠ لە بەغدا لەلایەن
بەڕێوەبەڕایەتی هونەرمەندی و خوێندەواری میللی لە وەزارەتی ئیرشاد ٢٤
ژمارەی لێ بڵاوکراوەتەوە، تاکو ساڵی ١٩٦٢ بەردەوام بوو.بەڵام هەرچەنە
ئەم ڕۆژنامەیە داخراوە بەڵام ئێستاش خوێنەری هەیە بەتۆری ئەلیکترۆنی .
________________________________________________
سەرچاوەکان:
١.
https://historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?ParagraphID=dog#ixzz%D9%A7mhqsAjvd
٢.
https://www.explainthatstuff.com/history-of-communication.html
٣.
http://www.hewalname.com/ku/?p=2515
٤.
https://rojnews.news
karzanaziz95@gmail.com
|
