١١\٣\٢٠١١

رۆڵى وەرگێڕان وەک پرۆسەیەکى هونەریی و زانستیی.

فەرەیدوون سامان  

ئەگەر هەموومان لەسەر ئەو بۆچوونە مکوڕبین وەرگێڕان پرۆسەیەکى هونه‌ریی و زانستییه‌، لەهەمانکاتیشدا داهێنانە، وەرگێڕى کارامەو پرۆفیشنالڕ دەکارآ داهێنەرانە لەو تێکستە وەرگێڕاوەدا بئافرێنآ، بەڵام مەرجە بنەڕەتیەکە لەوەدایە کە گەرەکە زمانەکەى دیکە وەک زمانى دایکى خۆى بەتەواوى ئاشنا بێت، واتە شارەزا بەهەموو دەلیڤە زمانەوانى و وشەسازى و زاراوەسازى و ئیدیۆمەکاندا کە تایبەتمەندى زمانە بیانیەکەن، لەبەرچڤەکردنى هەردەقێکى بیانیدا تاوانێکى گەورە ئەنجام دەدرێت کاتێک کەسى وەرگێڕ پەنا دەباتە بەر بەرچڤەى وشە بە وشە یان دێڕ بەدێڕ تەنانەت کۆپلە بەکۆپلەش ، هێشتا وەرگێڕان لاى ئێمە نەبۆتە پرۆسەیەکى رۆشنبیرى و زانستى ئەگینا کوا ئەو وەرگێڕە پرۆفیشناڵانەى کە پیشەیان هەر تەنها وەرگێڕان بآ ، لەم چەند ساڵانەى دوایدا چەندان سەرچاوە و کتێبى جۆراوجۆر بۆ زمانەکەمان وەرگێڕدراون، بەڵام چۆن وەرگێڕانێک... رەنگە تاڕادەیەک دەستخۆشى لەهەوڵى چەند وەرگێڕێکى بەتوانا بکرێت، بەڵام هێشتا زۆرى ماوە کە ئێمەى کوردیش بگەینە ئاستى ئەزموونى وڵاتانى تر لەو پرۆسە پڕ بایەخەى وەرگێڕاندا لەهەمووشى گرنگتر پرۆسەى وەرگێڕانى بەپێچەوانە واتە لەزمانى کوردییەوە بۆ زمانە بیانییەکان.

مخابن ئەم هەوڵەش زۆر دەگمەنە و تاڕادەیەک لەخانەى نەبووندایە لەکاتێکدا گەرەکە خوێنەرانى گەلانى دیکەش لەڕێى وەرگێڕانى شاکارە ئەدەبیی و هونه‌ریی و رۆشنبیرییەکانى ئێمە بزانن کە ئەدەبی کوردیش ئەدەبی نەتەوەیەکى زیندووى سەر ئەو گۆى زەمینەیە  و خاوەن داهێنانى کلتوورى تایبەت بەخۆمانین ، نازانم ئەم وتەیەم لە کوێ خوێندۆتەوە کە رەخنەگرێک لەمەڕ هونەری وەرگێرانەوە ئێژێ : ((وەرگێران وەک پرۆسەى نەشتەرگەری وایە ، کە مرۆڤێکی ساغ نەشتەرگەرییەکی قورس بکرێ لە ئاکامدا یان ئەوەتا دەمرێ یان ئەوەتا ئەگەر سەلامەتیش بێت ، ئەوا وەکو جاران بە سانایی ساغ و سەلامەت دەرناچێ ، نووسەرێکی ئیتاڵیش پێ ی وایە وەرگێران تاوانە و وەرگێریش تاوانبار ، رایەکی دیکەش لەمەڕ پرۆسەى وەرگێرانەوە هەیە کە دەڵێ دەقی وەرگێردراو وەک دیوى ژێرەوەى مافور وایە جوانی نەخش و نیگارو چنینەکەى لە دەست دەدات ))، بەهەر حاڵ راو بۆچوون لەمەڕ وەرگێران زۆرە و زۆریش لەسەر یەک ڕا ناتەباو ناکۆکن. بەڵام رەنگە بۆ ئێمەى کورد کە ئەوەندە بواری هونەرى وەرگێرانمان بۆ نەرەخساوە، سەبارەت بە نەبوونى دەزگایەکی چاپەمەنی یان کۆمەڵەیەکی تایبەت بە وەرگێران ، یان لایەنى کەم بوونى گۆڤارێکی تایبەت بە هونەرى وەرگێران دووچاری زۆر لە کێشەی زما و زاراوەی ستاندارد هاتووین، یەکێک لەو گرفتانەش نەبوونى پەیڤ و زاراوەى زانستی و یاساییە (مەبەستم زارەوەگەلی غەیرە ئەدەبی) چونکە لەو رووەوە نەمانتوانیوە کەڵک لە کتێبگەلی زانستى وەربگرین و بۆ زمانى خۆمان بەرچڤەى بکەین تا هەرهەموومان لەسەر وشەیەک یان زاراوەیەک کۆک بین.

دیارە رۆژانە ئەم دیاردەیە لە رووپەری رۆژنامەو گۆڤارەکاندا بە زەقی دێنە بەرچاو، هەر یارۆیە بە ئارەزووى خۆی وشەیەک ، زاراوەیەک دادەتاشێ و ئالتەرناتیڤێک بۆ پەیڤە بیانییەکان بەکاردێنێ. وێڕای وەڕگێرانی دەقێک، کە زۆرجار هەست دەکەی وەرگێرانێکی حەرفییە و دوور لە مەبەست و ناواخنی دەقە ئەسلییەکە، ئەگەر خودی نووسەری دەقە لێوەرگێراوەکە بە زمانى کوردی دەقەکەی خۆی بخوێنێتەوە، رەنگە نکۆڵی لە بەرهەمەکەى خۆی بکات و بڵێ حاشا ئەوە من نەمنووسیوە. هەڵبەت کۆمەڵێک فاکتەرو هۆکار هەن، کە ئاماژە بە سەقەتى وەرگێران دەکەن بۆ زمانى کوردی (ڕەنگە سەبارەت بە سستى و کەمى وەرگێران لە زمانى کوردییەوە بۆ زمانى بێگانە ئەم دیاردەیە زۆر ئاشکرا نەبێ) ، چونکە لەم بوارەدا وەرگێری پسپۆرمان کەمن و دەگمەنن، هەر ئەمەشە وایکردووە کەلتووری کوردی نەبێتە پردێک بۆ ئاشنابوونى گەلانی جیهان بە ئەدەب و هونەرو کەلەپوورەکەمان بو جیهانى نەبوونى کەلتووری کوردی.، زمانەکەمان ئەگەر چی تا کۆتایی ئەم سەدەیەش نەبووە بە زمانێکی ستاندارد ، تا کەڵک لەهەموو پەیڤ و زاراوە جیاوازەکانی دیالەکتیکەکانی کوردی وەربگێردرێ ، هەر بۆیەش خوێنەرانی کورد بۆ خوێندنەوەى دەقێک بە شێوازی دیکە وەک کرمانجی یان زازاکی ، ناچار دەبێ پەنا بباتە بەر فەرهەنگۆک، ئەگەر چی لەم رووەوەش کارێکی وەها نەکراوە تا سەرجەم وشەگەل و زاراوەکانی زمانی کوردی لەیەک فەرهەنگی گەورەدا خر بکرێتەوە شرۆڤەى بکرێن (جا نازانم (قاموسی زمانی کوردی )یەکەی ئاورەحمانی زەبیجی کە تەنها دوو بەشی بەچاپ گەیەنراو هەژدە بەشەکەى دیکەى دوای مردنى چی لێهات ؟ یان قاموسی (هەنبانە بۆرینە)ى مام هەژار کەتا ئاستێکی باش هەوڵی داوە کەڵک لەسەرجەم پەیڤ و زاراوەى جیاوازی لەهجە کوردییەکەى وەربگرێ، ئەگەر واش بێت بەڵام سەبارەت بەدەست نەکەوتنى لە کتێبخانەو بازارەکان دیسان بایکۆتێک بۆ رووناکبیران و خوێنەرانى کوردی دروست بووە کە بەساناییی دەستیان نەگاتێ و کەڵکی لێ وەربگرن ، هەربۆیەش زۆر لە وەرگێرانی کورد وشەو زاراوەى زمانەکانى بیانى وەک خۆیان بەکاردێنن، کە لە هەموو کاتێکدا ئەوە کارێکی باش و رەوا نییە، بەچارەسەرکردنى هەندێ لەو گرفتانە دەکرێ زمانەکەمان ببێتە زمانى داهێنانی گەورە و دەقی مەعریفی گەورەی پێ بنووسرێ ، بۆ ئەو مەبەستەش ئەو پێشنیارانەى مامۆستا شوکر موستەفا زۆر بەچاک دەزانم، کە هەر دەزگایەک بە بە تایبەت ئەو گۆڤارو رۆژنامە دەردەکەن بە تایبەت غەیرە ئەدەبیەکان) لەگەڵ هەر ژمارەیەکدا وەک پاشکۆ لیستێک بە وشەو زارەوەکان و بەرامبەریان ئامادەبکەن تا خوێنەران بە سانایی فێری ئەوە بن کە ئەم وشانە بەکار بێن نەک وشەگەری بیانى. دەکرێ ئەمە لە ئایندەیەکی نزیکدا پرۆژەى گەورە بێت بۆ ئەکادیمیای کوردی ، بۆ کۆمەڵەى وەرگێران ئەگەر مۆڵەتی کارکردنى پێ بدرێت، دەشکرێ وەزارەتى رۆشنبیر حکومەتى هەریبَم ساڵانە بە پێ نەخشەیەک چەند کتێبێًکی بە نرخی وەرگێردراو بە چاپ بگەیەنێت پێم وایە ئەم دیاردەیە دەبێتە هاندەرێکی باش بۆ زۆر لەو وەرگێرە دڵسۆزانەى کورد کە بەردەوام بەخششى خۆیان هەبێت لە کارى وەرگێراندا .(لێرەدا قسەیەکى برواى نووسەر حەمە کەریم عارف)م دێتەوە بیر، کە دەڵێ کە پتر لە پەنجا کتێبی وەرگێردراوم هەیە هەر کەسێک ئامادە بێت بە چاپى بگەیەنێ با بەناوى خۆى بڵاوى بکاتەوە ، مخابن وەرگێرانى گەلانى دیکە لە پاداشتى ئەرک و ماندووبوونیان بە هەموو جۆرێکى ماددى و مەعنەوى خەڵات دەکرێن وەرگێرى کوردیش ئامادەیە واز لە رەنج و بیر و هەست و شەونخوونی خۆى بهێنێ و لە پێناو گەیاندنى ئەو پەیامەى ، کە چەند ساڵێکە ئەرکى بۆى کێشاوە ئەویش جگە لە خزمەتکردن بە کەلتوورى کوردى برواناکەم شتێکى دیکە هەبێت ، من نامەوێت رێنمایی خوێنەران بکەم بە مەرجەکانى هونەرى وەرگێران چییە و چۆنە رەنگە زیاتر کارى پسپۆران و زمانەوانیی کورد بێت ، بەڵام دیسان رووى لە گلەیی لەو هەموو رووناکبیرە کوردانە دەکەین، کە چەند ساڵێکە لە (هەندەران)ن بۆچى هێندە کەمتەرخەمن ، ئەوانە چۆن دەیانەوێ کەلتوورى کوردى بە گەلانى جیهان بناسینن مەگەر ئەوانە بوو بەو چەند ساڵە فێرى ئەو زمانانە نەبوونە تا کارێکى وا ئەنجام بدەن لە کاتێکدا لە وڵاتێکى وەکو ئەوروپا بوارى رووناکبیرانى کورد رەخساوە چ لە نووسین و هونەرى چاپکردن و ، کۆمەککردنى نووسەران،جا ئەگەر لە خۆمان بپرسین چەندى دیوانى شیعر و چیرۆک و کتێبیى مێژوویی و کەلەپوورى کوردى بۆ زمانە زیندووەکانى جیهان وەرگێردراون ، وەک چۆن ئێمەى خوێنەران ، گەورە نووسەران و شاعیران و رووناکبیرانى جیهان دەناسین ، ئاخۆ دەبێ چەند کەس هەبن لەم دونیا گەورەیە بە ئەدەبیاتى کوردى ئاشنابن.
 

ماڵپه‌ڕی فه‌ره‌یدوون سامان