|
|
|
ڕۆشنبيريی ديموکراتيی ســـه‌رکه‌وتوو.. و ناســـيوناليزم.
دڵـشــادی عومه‌رکاکی مێژويه‌کی پرشنگداری دێرينی( ده‌وڵه‌ت و حوکمی) ديموکراتی.
به‌ر له له‌دايکبونی مه‌سيح وپيش بوزاش يهکهم وێنه‌ی ديموکراتيه‌ت له جمهوريه‌کانی هيندی کۆندا هاته ئارا.. جمهوريه‌تی (مــاهــاجاتا باداس) يهکهم سه‌رزه‌مينی دره‌وشانه‌وه‌ی ديموکراتی بـــو له وڵاتی هيندســــتان..ئيستاش هه‌ر ئـه‌و پرشنگه‌يه.. له‌سه‌رزه‌مينێکی فره ئاين و فره نه‌ته‌وه له ژێر باڵی هه‌ژاريی و بێده‌رامه‌تيه‌کی بێسنورو له‌نێو ســــــه‌رزه‌مينێکیبيشومارله دانيشتوان دره‌وشانه‌وه‌ی هه‌ر مــاوه..که‌چــــــی له‌سه‌رده‌می (ئه‌سکه‌نده‌ری گه‌وره‌دا)ســـه‌ده‌ی چواره‌مـی پيش مــيلاد که‌ئيغريقــيه‌کان ده‌رباره‌ی ده‌نوســـن،دو ده‌وڵه‌ت به‌ناوی(ســابارکايی) و(سامباستايی) به‌پێی مێژوونوســـــه يۆنانــيه‌کـــــان تياياندا حکومه‌تێکی (ديموکراتی) فه‌رمانڕه‌واێی کردوه،ئه‌و دو ده‌وڵه‌ته.. (پاکســتان) و(ئه‌فغانســتان)ی ئه‌مڕۆيــــــــه ..!! له هه‌ردو وڵاتی گه‌وره له‌ده‌سه‌ڵات و جه‌نگ و مێژوی خوێناويشدا (ئيتاليا) و(ئه‌ڵمانيا) وه به‌رهه‌مهێنان وبـه‌پرۆسه‌کردنی ديموکراتيه‌ت هه‌روابه ئاسانی وه‌به‌ر نه‌هات..(مۆسۆلينی) له‌به‌رده‌م قه‌يرانی ئابوری بۆ قورتارکردنی ئيتالياپارتی (فاشی) دروست کرد فاشيزم هه‌وڵی بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ی نه‌مريی وشکۆمه‌نديه‌کانی نه‌ته‌وه‌و(ناسيوناليستی) بۆ پله‌کانی باڵا به‌رزکرده‌وه ئه‌ڵمانيای (نازی)يش (ناسيونال سۆسيال)ی 1933/1945 که چه‌مکێکی ڕاديکاله به‌و مێژووه‌وه کرده‌چاره‌نوسی ئه‌ڵمانيا نازيه‌ت..کورتکراوه‌ی به‌ئه‌ڵمانی(ناسيونال زۆتسياليزمۆس) ده‌کاته(پارتی کاریی نه‌ته‌وه‌يی سۆسياليستی ئه‌ڵــمــانnsdapنازيه‌ت به‌لێکدانه‌وه‌ی ڕۆشنبيريی ڕۆژئاوايی په‌يوه‌نديداره به‌چه‌وساندنه‌وه‌ی جولــه‌کــه،(ڕق دژ به‌جوله‌که)يان دژه بــــــه‌بيرو فه‌لسه‌فه‌ی (مارکس)..واته (دژه مارکســيه‌ت) وه(دژه ديموکراتیی).
ئه‌دگارو سيمــای ده‌وڵه‌تی فاشـــــــی وحوکمی نازيه‌کــــــان..بريتی بوه له خۆ به قـــوربانیی کردنی تـــاک له‌پێناو کۆمــه‌ڵـــدا باوه‌ڕهێنان به مه‌بده‌ئی تاکـــه حــيزب..چرکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات له‌ده‌ستی چينی باڵاو زۆرباشــدا..ده‌سه‌ڵاتی دينه‌مۆی حوکم به‌سه‌رهۆکانی ڕاگه‌ياندنداو به‌کارهێنانی بۆ کاريگه‌ریی کردنه‌سه‌ر (ڕای گشــتيی). ناســـــــيوناليزم وناسيوناليســــــت...
ناسنامه‌يه‌کی نه‌ته‌وه‌يی(قومی)عه‌ره‌به‌کان به(القومــجــيــه) ناسناوی ده‌که‌ن هه‌رعه‌ربه‌کانيش سودمه‌ندبون له‌دووچاخی جيا جــيا..بۆ ئه‌وان جارێک ئاين وجارێک هه‌ويه‌ی نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌بيان به‌ده‌سته‌وه بو بۆ دروستکردنی ده‌وڵه‌ت ،ئاين پشتگيری ته‌واو له‌دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌ت ده‌کات له‌سه‌ربنه‌مای ئاينی نه‌ک نه‌ته‌وه‌يی.جارێکی تر..يه‌کێتی زمــان و مێژوش جارێکی دی ناسنامه‌ی ناسيوناليستيان به ده‌ستی ده‌وڵه‌تانی عه‌ره‌بی ناسيوناليسته‌وه..که زۆربه‌يان له‌ژێر شارستانيه‌تی ئيسلامی مــــاف به‌خۆيان ده‌ده‌ن بۆ دروستکردنی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌يی..کاتێکيش دێنه به‌رده‌م خواسته‌کانی که‌مينه کان که له‌نێويان وله‌گه‌ڵ..ئه‌واندا ده‌ژين ئيسلام به‌چه‌تری هه‌موان ده‌بينن و ئه‌وه له بير گه‌لان ده‌به‌نه‌وه..که به هه‌ر شێوه‌يه‌ک ببنه خاوهن ده‌وڵه‌ت و خۆيان به‌ڕێوه ببه‌ن.شارستانی ڕۆژئاوايی له سه‌ده‌کانی هه‌شته‌م و نۆيه‌مداکه کۆمه‌ڵگای ئه‌وروپی له‌سـه‌ر بنياتنرابوو ئايـــنی مه‌سيحی (کريســتيان) بوو. ئه‌مانيش به‌رله ده‌وڵه‌ت و ئيمپراتۆريه‌ته کانی(عه‌باسی وعوسمانی..هتد) يان ده‌وڵــه‌ته‌کــــانــی (ئه‌مه‌وی،سه‌فه‌وی فاتمیی..هتد)شکۆمه‌نديان به ئيمپراتۆريه‌تی(بێزه‌نطی) و(نه‌مساوی)يه‌وه مێژويه‌کی پڕشانازیو ته‌نانه‌ت باڵيان دابوبه‌سه‌رنيوه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتدا له جه‌سته‌ی ده‌وڵه‌تی مه‌رکه‌زی که ده‌وڵه‌تی ئينتداب له‌ژێر ده‌ستياندابو له‌وانه‌ده‌وڵه‌تی (کوستانتينيه)که ناوه نده‌که‌ی له تورکياو مه‌رکه‌زی له ئه‌ستانبوڵ بوو،زمانی گشتی هاوبه‌س زمانی(لاتيــنــی) نێوان گه‌لانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی کڵێســـاو ئه‌وروپای کريستيانی رۆژئاوايی بوو له هه‌مان کاتدا زمانی عه‌ره‌بی وئاينی ئيسلامی له ڕۆژهه‌ڵات وڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ند باڵا ده‌ست وسه‌رده‌سته‌ی گه‌لان بوو،دوای ڕێنيساس(عصــر النـــهظه)ئه‌وروپا خـــۆی له‌ژێر شارســتانيه‌تی رۆمانی و زمانی ێۆنانــيــدا بينيه‌وه‌و،به دوای ئه‌ويشداشارستانيه‌ت وڕۆشنبيريی (فـــه‌ره‌نســـــا)سه‌رتاپا ده‌سته‌و به‌ره‌و چينه‌کاتی ڕۆشنبيرانی ئه‌وروپای خسته ژێر باڵيه‌وه،پاشانتێز ی ئه‌ڵمانی و بيرمه‌ندو ڕۆشنبيرانی (گه‌رمان) ئه‌ڵمان، که( يه‌کێتی ئه‌ڵمانيايان) دروست کردبوو..هاته ئاراوه يـه‌کێت یگه‌لان و شارستانيه‌ت بوه خاڵی هاوبه‌ش وکۆکردنه‌وه وسه‌رخستنی( بيری ئازاد)،يه‌کێتی (ئيتالـيـه‌کان)..تاده‌گاته ئامانجی پۆڵۆنيه‌کانکه خه‌ونی (سه‌ربه‌ستی پۆڵــۆنــيــايــه)..زمان زاڵکردنی ناسيوناليستی(ئيمپراتۆری نه‌مساوی) ده‌وڵه‌تی عوسمانی هه‌ڵوه‌شانده‌وه..له ده‌وڵه‌تی عوسمانيدا ئه‌و گه‌ل و نه‌ته‌وانه جيا بونه‌وه که به زمانی (تورکــی) نادوێن..له ڕوخان وله‌ناوچونی ئيمپراتۆريه‌تی (نــه‌مســـا)ش ئه‌و گه‌لانه جه‌ا بونه‌وه که به زمانی (ئه‌ڵمانی )قسه ناکه‌ن و نادوێن، ناسيوناليستيی له‌سه‌ر ئاستی(تـــوانـــا)(به‌ڕێوه چونی ژيانی هاوبه‌ش)ساڵی1882(ئارنست ڕنيان)يهکهم که‌س بوله ووتاره به‌ناوبانگه‌که‌ی له (سۆربۆن) به‌ناوی (نه‌ته‌وه کێیه..؟)..ده‌ڵێ>بنچينه‌له‌دروستکردنی نه‌ته‌وه خواست و توانـــای گه‌لانه بۆ ژيــــان..ژيـــانی پێکه‌وه‌يی هاوبه‌ش..له‌پورو مێژوو له‌سه‌ر بنچينه‌ی يه‌کێتيی ژيانی ئابـــــوری(مارکـســيه‌ت) له‌ســـه‌ر ئه‌م ئاراسته‌يــه ڕاده‌وه‌ستێ‌وئه‌م تێزه واده‌بينێ که ده‌ستکه‌وته هاوبه‌شه ئابوريه‌کان وپه‌يوه‌نديی به‌تينی ئابوريی ده‌بنه گه‌وره‌ترين بنچينه‌و بناغــه له يه‌کێتینه‌ته‌وه‌ودا.
لای ئه‌ڵـمـــــانه‌کان ناسيوناليزم ئايديۆلۆژيايه‌کی سياسيه،زمان و که‌لتور ومێژوی هاوبه‌شی هاونيشتيمانيان نيشــتيـمـان يه‌ک ده‌خات،ده‌نگ و ده‌نگدان بۆ خۆيان (مافی چاره‌نوسی خه‌ڵک) داوه‌ری ده‌کات وڵاتی نه‌ته‌وه‌يی(ناسيونال) نه‌ته‌وه‌يی پێکدێنێ. Selbst bestimmungs recht der völk ڕۆشنبيريی ديمــوکـراتيــی..
ديموکراتيه‌ت خۆی بۆ خۆی وڵاتێکه له‌ئاوه‌دانی وئارامی وپێکه‌وه ژيان، ڕۆشنبيريی ديموکراتی پێشکه‌وتو خواز،.به ته‌نـهـا هه‌ڵبژاردنی سه‌ربه‌ست نيه، هه‌ڵبژاردن به ته‌نها شارێک ڕێکناخات .وڵاتیک ناکات به وڵاتێکی ديمۆکراتيی ڕۆشنبيريی بۆ ديموکراتخواز پراکتيکه‌کردن و به‌ژياان کردنی ديمۆکراتييه.ديموکراتيه‌ت..قبوڵکردنی(پارت وحيزبێکه) به‌ئه‌ندام ودۆست و لايه‌نگرانيه‌وه..له‌کاتی ده‌رنه‌چون وه دۆراندنياندا به وازهێنان به‌رامبه‌ر به حيزبی هه‌ڵبژێردراو وه‌نه‌يارانيانيان پێ قبوڵبێت. ڕۆشنبيريی دامه‌زراوه حيزبييه‌کان ده‌بێ بگۆڕێ..به‌رامبه‌ربه‌ئۆپۆزسيۆنی به‌ئه‌مه‌ک(المعارضه الوفيـــه) به‌ته‌نهاش تێزی دێموکراتی له ئه‌ستۆی پارت ودامه‌زراوه حيزبيه‌کان وسه‌رکرده‌و سه‌رکرده سياسيه‌کاندا نيه فه‌رمانگه‌و دامه‌زراوه مه‌ده‌نيه‌کان داهێنه‌ری تێزه‌که‌نين به‌قه‌ده‌ر ئه‌وه‌ی به‌گه‌ڕ خه‌رو کارپێکه‌ری چه‌مکی دێمۆکراتين.ديموکراتيی وه‌ک نامه‌يه‌ک و دێموکراتخواز گه‌ر بخوازێ هه‌مو مرۆڤێک ده‌توانێ ديموکراتخواز بێت.. هه‌ندی جاريش به‌ڕێگای به‌هاو ده‌ستکه‌وته‌کانداپارتی نه‌يارولايه‌نه معارزه‌کانيش ئه‌مه‌کی خۆيان له‌ده‌ست ئه‌ده‌ن..که‌واته ڕۆشنبيريی ديموکراتی به‌هه‌مومان و به‌ئاماده بونی هه‌مــومان ده‌کـــرێ به‌چاودێريی ڕۆشنبيران..هه‌ڵبه‌ته ڕۆشنبيرانی به‌ره‌ی گه‌ل.ئه‌وانه‌ی که يه‌کسانی شارستانی به‌يه‌کێ له‌پايه‌کانی ديموکراتی ده‌بينن..ده‌خوازن به‌ئاشتيانه ده‌سه‌ڵات له‌نێواندا به‌ڕێوه بچێ.. پايه‌کانی ديموکراتی بيروباوه‌ڕی ده‌ســـه‌ڵاتی زۆرينــه‌يـــه.. نووێنه‌رايه‌تی کردن وهه‌ڵبژاردن..موعاره‌زه‌ی به‌ئه‌مه‌ک ووه‌فادار سه‌روه‌ريێ ياسا.( ياســــــــا) گه‌وره‌ترين هێزه بۆکارپێکردن و چه‌سپاندنی ديموکراتيه‌ت..ديموکراتخوازچه‌نده عه‌وداڵی ئه‌م په‌يامه‌يه‌و داوای ده‌کات ده‌بێ بيشی به‌خشــــێ لێره‌وه ،لـــه‌م خاڵه‌وه سه‌ربه‌ستيه‌کان سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن ..گه‌لانی بن ده‌ســــت چه‌ندمافيان لای سه‌رده‌سته‌کانيان هه‌يه،،که ئازاد بوون ناشـــێ ئه‌وان بۆکه‌مايه‌تيی وتاکه‌کان ديسانه‌وه سه‌رده‌سته بن..ديموکراتيه‌ت ده‌خوازێ بۆسه‌ربه‌ستی زۆرتر له‌وانه‌ش..سه‌ربـــه‌سـتی(رآی)..سه‌ربه‌ستی گوزارشتکردن(حريه‌التعبير)..ســــه‌ربه‌ستيی کۆبــونه‌وه خۆپيشـــــــــاندان..ڕێکخـــــستنی حيـــــــــــزبی..هه‌تــــا ده‌گاته زه‌مانه‌تکردنه‌کان وه مافه مه‌ده‌نيی ومافه ئابوريه‌کان..پاشانيش قه‌ده‌غه کردن وحه‌رامکردنی کاره‌ناشرين ودزێوه‌کان له‌وڵاتی ديموکراتيی و له‌نێو گه‌لی ديموکراتخوازداسه‌ربه‌ستی بۆتاک هه‌يه‌و مافيش بۆئاينه‌کان..فه‌ره‌نسا ڕۆژبه‌ڕۆژ ژمـــاره‌ی دانيشتوانی فه‌ره‌نسی که‌م و بێگانه‌ی ڕوله‌زيادبونه هيچ ڕێگايه‌ک له‌به‌ئيسلامبونی فه‌ره‌نسيه‌کان ناگيرێ که‌زياتــــر به‌هـــۆی ژيانه‌وه په‌يوه‌ندی کۆمه‌ڵايه‌تيی وخێزانداريیه‌وه‌دێته ئاراوه.نه‌ک حه‌زی باوه‌ڕداريی فه‌ره‌نسيه‌کان بێت بۆئاينی ئيسلام.سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ش ديموکراتيه‌ت نه‌لايه‌نگری ده‌کاو نه‌چاوپۆشی چونکه ديمۆکراتيه‌تی به‌ده‌ستهاتو له‌ووڵاته‌داپراکتيکه کراوه نه‌ك تێۆرێک بێت بۆ خوێندنه‌وه..ڕۆشنبيريی ديموکراتيی به‌رامبه‌رئايدۆلۆژيای تاک هاوچه‌رخه‌و ڕۆحيه‌تی تـــــاک بۆنيشاندانی پرۆسه‌ی ديموکراتيی به‌هێند ده‌گرێ.کوشتنی سه‌ربه‌ستيی ومافه‌کانی که‌مايه‌تيه‌کان و(تاك) به‌گژ چـــاخــه تاريکه‌کــانی ناسيوناليزم وناسيوناليسته‌کان وتاکه حيزب دا ده‌کا، ديموکراتيه‌ت به‌خۆيو شارستانيه‌ت وڕۆشنبيريی ديموکراتييه‌وه دوای هه‌ڵبژاردنيش ..چونکه ديموکراتيه‌ت خواستی گه‌لانه هه‌ميشه له‌چاودێريدايه.
|
