٢٩\٨\٢٠٢٥

سەرابی سیاسەت.

ئەرسەلان مەحمود      

پەیوەندیی نێوان سیاسەت و ڕۆمانسییەت، یەکێک لە مەترسیدارترین پارادۆکسەکانی مێژووی سیاسیی مرۆڤایەتییە. سیاسەت کە دەبێت مەیدانی عەقڵانیەت و بەڕێوەبردنی واقیعبینانەی کاروباری کۆمەڵگە بێت و ڕۆمانسییەت کە جیهانی هەست و خەیاڵ و ئایدیالیزمی بێسنوورە، کاتێک تێکەڵ دەبن، زۆرجار بەرهەمەکە دەبێتە کارەسات و تراژیدیای مێژوویی. ئەم پەیوەندییە کە بە ڕواڵەت جوان و بەڵێنبەخش دەردەکەوێت، لە قووڵاییە مێژووییەکەیدا بووەتە سەرچاوەی گەورەترین کوشتارگە و سەرکوتکارییەکان.

ڕۆمانسییەت لە سیاسەتدا نەک تەنها خەیاڵپەرستییەکی بێزیان نییە، بەڵکوو مەترسییەکی جیددییە کە دەتوانێت کۆمەڵگە بەرەو لێواری کارەسات ببات. کاتێک ماکس ڤێبەر لە کتێبی "سیاسەت وەک پیشە"دا جیاوازی دەکات لە نێوان بڕوای ئەخلاقی و بەرپرسیارێتی ئەخلاقی، بە ڕوونی دەریدەخا کە سیاسەتمەدارە ڕۆمانسییەکان - ئەوانەی کە تەنها بیر لە مەهام و نیەتەکانیان دەکەنەوە، زۆرجار دەبنە هۆی کارەساتی گەورە، چونکە گرنگی بە ئەنجامی کردەوەکانیان نادەن.

مێژووی شۆڕشە مەزنەکان، کە بە خەونی ڕۆمانسی دەستیان پێکردووە، شایەتیی ڕوونن لەسەر ئەم ڕاستییە تاڵە. شۆڕشی فەرەنسای ١٧٨٩، بە دروشمی "ئازادی، برایەتی، یەکسانی" دەستی پێکرد، بەڵام زۆر خێرا گۆڕا بۆ کابووسی سەرمایەی تیرۆر. ژان ژاک ڕۆسۆ، کە بە باوکی ڕۆحیی شۆڕش دادەنرێت، لە پەیماننامەی کۆمەڵایەتیدا باسی مەفهوومێکی وەک ئیرادەی گشتی دەکات کە دواتر بوو بە پاساو بۆ کوشتنی هەموو ئەوانەی بە "دوژمنی گەل" دادەنران. ماکسیمیلیان ڕۆبێسپیێر، کە خۆی بە جێبەجێکەری ئیرادەی گشتی دەزانی، بوو بە یەکێک لە خوێنڕێژترین دیکتاتۆرەکانی مێژوو.

شۆڕشی ئۆکتۆبەری ١٩١٧ لە ڕووسیا، کە خۆی بە زانستی و عەقڵانی دەزانی، لە ڕاستیدا یۆتۆپیایەکی ڕۆمانسی بوو بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەی بێ چین و بەهەشتی کرێکاران. لێنین لە کتێبی دەوڵەت و شۆڕشدا باس لە لەناوچوونی دەوڵەت دەکات وەک ئامانجێکی کۆتایی، کە بە تەواوی خەیاڵێکی ڕۆمانسی دوور لە واقیعە. ئەنجامەکە چی بوو؟ گولاگ، هۆلۆدۆمۆر، پاکتاوی کولاکەکان و دەیان میلیۆن قوربانی بە ناوی دروستکردنی مرۆڤی نوێی سۆڤیەتی.

پەیدابوونی ناسیۆنالیزم و دەوڵەت-نەتەوەی مۆدێرن، کە زۆرجار وەک دەستکەوتێکی گەورە پێشکەش دەکرێت، لە ڕاستیدا یەکێکە لە کوشندەترین پەیدابوونەکانی سیاسەتی ڕۆمانسی. فیشتە بە وتارەکانی بۆ نەتەوەی ئەڵمان بناغەی ئایدیۆلۆژیایەکی داڕشت کە دواتر بوو بە بەشێک لە نازیزم. ناسیۆنالیزمی ڕۆمانتیک لە ئەوروپا، کە شاعیران و نووسەران پەرەیان پێدا، بوو بە یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی دوو جەنگی جیهانی و کوشتنی دەیان میلیۆن کەس.

بەنێدیکت ئەندەرسن ڕاستە باس لە "کۆمەڵگە خەیاڵییەکان" دەکات، بەڵام کاتێک ئەم خەیاڵە ڕۆمانسییە دەبێتە بیانوو بۆ کوشتن و پاکتاوی ڕەگەزی، ئەوا مەترسییەکەی ڕوون دەبێتەوە. کۆمەڵکوژیی ئەرمەن، هۆلۆکۆست، پاکتاوەکانی یوگسلاڤیای پێشوو، کۆمەڵکوژیی ڕواندا، هەموویان بەرهەمی ئەو ڕۆمانسییەتە نەتەوەییە بوون خەونی بە پاکی نەتەوەیی دەبینێت.

کاتێک ڕۆمانسییەت دەگاتە دەسەڵات، قاعیدەیەکی حەتمی هەیە، دەگۆڕێت بۆ دیکتاتۆرییەت. ماکس ڤێبەر لە تیۆری ڕۆتینبوونی کاریزمادا ئەمە بە باشی شیدەکاتەوە. بەڵام کێشەکە ئەوەیە کە پێش ئەوەی ببێتە ڕۆتین، کاریزمای ڕۆمانسی قوربانیی زۆر دەکات. هیتلەر، ستالین، ماو، پۆل پۆت، هەموویان سەرکردەی کاریزماتیک بوون کە بە بەڵێنی خەونێکی ڕۆمانسی میلیۆنان کەسیان کوشت.

حەننا ئارێنت لە کتێبی "سەرچاوەکانی تۆتالیتاریزم"دا بە وردی شیکاری دەکات کە چۆن ڕۆمانسییەتی سیاسی دەبێتە تۆتالیتاریزم. ئارێنت پیشانی دەدات کە تۆتالیتاریزم تەنها دیکتاتۆرییەتی ئاسایی نییە، بەڵکوو هەوڵێکە بۆ گۆڕینی سروشتی مرۆڤ خۆی، کە ئەمەش خەونێکی ڕۆمانسییە بە تەواوی.

لە سەردەمی ئێستادا، پۆپۆلیزم وەک جۆرێکی نوێی ڕۆمانسییەتی سیاسی سەری هەڵداوە. کاس مودە لە هەژموونی پۆپۆلیستدا ڕوونیدەکاتەوە کە چۆن پۆپۆلیستەکان بە دروستکردنی دژایەتییەکی سادە و ڕۆمانسی لە نێوان خەڵکی پاک و ئیلیتی گەندەڵ، واقیعی ئاڵۆزی کۆمەڵگە نادیدە دەگرن و دیموکراسی لە ناوەوە تێکدەدەن.

بۆلسۆنارۆ، ئۆربان، ئەردۆغان، هەموویان نموونەی ڕوونن بۆ ئەوەی کە چۆن ڕۆمانسییەتی پۆپۆلیستی دەبێتە هەڕەشە بۆ دیموکراسی و دامەزراوە دیموکراتیکەکان. ئەوان بە بەڵێنی گەڕانەوە بۆ سەردەمی زێڕین و گەورەیی لەدەستچوو، هەستی نۆستالژیک و ڕۆمانسی بەکاردەهێنن بۆ بەدیهێنانی خەونە بەدینەهاتووەکانیان.

بزووتنەوە کۆمەڵایەتییە نوێیەکانیش، سەرەڕای نیەتە پاکەکانیان، کاتێک تەسلیمی ڕۆمانسییەت دەبن، دەبنە مەترسی. بزووتنەوەی ژینگەپارێزیی ڕادیکاڵ، بۆ نموونە، کاتێک خەونی گەڕانەوە بۆ سروشتی پاک دەبینێت، دەتوانێت ببێتە ڕێگر لە بەردەم گەشەسەندنی ئابووری و دەرچوون لە هەژاری بۆ میلیۆنان کەس لە جیهانی سێیەمدا.

فێرگەی فرانکفۆرت، کە بە فێرگەی ڕەخنەگری ناسراوە، خۆی گرفتاری ڕۆمانسییەتێکی نێگەتیڤە. ئەدۆرنۆ و هۆرکهایمەر لە دیالێکتیکی ڕۆشنگەریدا، ڕەخنەیەکی توند لە مۆدێرنیتە دەگرن بەبێ ئەوەی ئەلتەرناتیڤێکی واقیعی پێشکەش بکەن، کە ئەمەش خۆی جۆرێکە لە ڕۆمانسییەتی فەلسەفی.

مارکوزە لە مرۆڤی  تاکڕەهەنددا، خەونی شۆڕشێکی ئیرۆتیکی دەبینێت کە زیاتر خەیاڵێکی ڕۆمانسییە تا پرۆژەیەکی سیاسیی واقیعی. ئەم جۆرە بیرکردنەوەیە، هەرچەندە لە ڕووی فەلسەفییەوە سەرنجڕاکێش بێت، بەڵام لە ڕووی سیاسییەوە بێ سوودە و تەنانەت زیانبەخشیشە.

پێویستە بڵێین سیاسەتی واقیعگەرانە، بۆ ئەوەی دوور بێت لە ڕۆمانسییەت، ئەوەیە کە بەڕاستی گۆڕانکاری دروست دەکات. پراگماتیزمی جۆن دیوی، لیبەرالیزمی کارل پۆپەر، ڕیفۆرمیزمی ئەدوارد بێرنشتاین، هەموویان نموونەی ڕێگەچارەی واقیعین کە گۆڕانکاریی پۆزەتیڤ بەدیدەهێنن.

کەواتا پەیوەندیی نێوان سیاسەت و ڕۆمانسییەت پەیوەندییەکی مەترسیدارە و پێویستی بە چاودێریی بەردەوام هەیە. سیاسەتی بەرپرسانە ئەوەیە کە خۆی لە داوی ڕۆمانسییەت بە دوور بگرێت و لەسەر بنەمای عەقڵانیەت، تەجروبە و ئەنجامی واقیعی کار بکات. تەنها بەم شێوەیە دەتوانین سیاسەتێک دروست بکەین کە خزمەت بە بەرژەوەندیی ڕاستەقینەی خەڵک بکات، نەک ببێتە قوربانیی خەونە ڕۆمانسییەکانی ئایدیۆلۆگ و دیماگۆگەکان.

ڕۆمانسییەت لە سیاسەتدا وەک مادەی هۆشبەر وایە، بۆ ماوەیەکی کورت هەست بە خۆشی و سەرمەستی دەکەیت، بەڵام دواتر دەبێتە ژەهر و وێرانکاری. ئەرکی ئێمە وەک هاوڵاتیانی هۆشیار ئەوەیە کە بەرگری بکەین لە عەقڵانیەت و واقیعبینی لە سیاسەتدا، و ڕێگە نەدەین خەونە ڕۆمانسییەکان ببنە کابووسی واقیعیمان.

ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود