١٧\٨\٢٠١٨

سەركردە دەست سوورەكان.

عەلی مەحمود محەمەد  

باسكردنی تاوانە زەقەكانی رابردوو بەشێك نییە لە برین كولاندنەوە وەك لایەنگرانی تاوانكاران ئاماژەی پێدەدەن، باسنەكردن و رێگا گرتن لە باسكردن و گەڕاندنەوەی دادپەروەری بۆ خۆی بەشێكە لە تاوان، وە حەرامیش نییە و بگرە ئەركی چالاكوانانی مافی مرۆڤە بێجیاوازی لە نێوان بكەرەكان و پێگەی ئێستایان دۆسیەكان بجوڵێنن،لێ بەش بەشكردنی تاوان كارێكی نا ئەخلاقییە، نابێت هیچ لاپەڕەیەكی تاوان لە تاریكیدا بمێنێتەوە، لە كاتێكدا مێژووی ٦ دەیەی رابردوومان تژییە لە تاوانی زەقی سیاسییەكان تا ئاستی تاوانی جەنگ و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی و تاوانی جینۆسایدیش لە هەندێك كاتد، بەڵكە كارەسات لە شاردنەوەی برینە بەناوی نەكولانەوە، وە درێژكردنەوەی تەمەنی برینەكانە تا ئاستی شێر پەنجەیە، وەك یاسای نێو دەوڵەتی دیاریكردوە تاوانە زەقەكان كات و شوێن نابێتە رێگر لەبەردەم داواكردنی سزادانی بكەران و هاندەران و بڕیاردەرانی، هاوكات مانەوەی برین و چارەسەرنەكردنی نەخۆشیەكە یانی بەردەوامی دان بە مانەوەی برین و بەرداوامیدان بە كولانەوەو پەروەردە كردنی میكرۆبی زیان بەخش لە جەستەی گەلدا، چونكە تا برین بوونی هەبێت لە جەستەدا كولانەوەش بەردەوام دەبێت، هاوكات گوزارشتیشە لە نەخۆشی جەستە، جەستە بۆ خۆی برینی كوشندەی تێدا نەبێت، كولانەوە بوونی نابێت، كولانەوەو برین جوتەن، بێ یەكتری هەڵناكەن، بوونی برینیش دەریدەخات مرۆڤەكە تەندروست نییەو توانای گەشەی نییەو بەرەو مەرگ دەڕوات، وە چارەسەری ئەمەش لای خەڵكی نییە، دورینەوەی دەمەكان و هەڕەشەی باسنەكردنی نەخۆشیەكە چارەسەر نییە ئەگەر ئایدزیش بێت، بەڵكەچارەسەر لای ئەو كەسەیە تاوانی ئەنجامداوەو برینی تاوان لە جەستەیایەتی، هەڵگری ڤایرۆسی تاوانە.

نابێت بوونی چەند تاوانكارێك ببێتە هۆی نەخۆشی گەلێك، باشترین چارەسەر بڕینەوەی نەخۆشیەكەیە، كە خۆی لە دادگایی یاخود لە نەرمترین شێوەیدا لێبوردەیدا دەبینێتەوە، لێبوردەییش لە نەرمترین شێوازیدا بێبەری نییە لەوەی تاوانكار وەك خۆی كە تاوانكارە نیشان بدرێت و دان بە راستیەكاندا بنێت و داوای لێبوردن بكات، بەڵكە لێبوردەیی لە نەرمترین شێوازیدا هەموو ئەم پرۆسانەی لە گەڵدایە، ئەگەر قوربانی ژیانی لێ سەندرابێتەوە، ئەگەر كەسوكارەكەی دادوەرییان بۆ نەگەڕابێتەوە، تاوانكار لە پێگەی تاوانبارییەوە دانی بەراستییەكاندا نەنابێت و داوای لێبوردنی نەكردبێت، ئەوە تاوانكار بەردەوام لەبەردەم چەقۆی گەڕاندنەوەی دادپەروەری و سزا داندا دەبێت، كە ئەمەش كەمترین هەنگاوە بنرێت، بە مردنیش ئەم تارماییە لە كۆڵی نابێتەوە، چونكە دادپەروەری هەر دەگات بە راستیەكان، وێڕای ئازاری ویژدان و دەرونی، تاوانكار خۆی دەزانێت چەپڵەی لایەنگران چەندە زۆر بێت، پیاهەڵدانی گەمژەكان تژی بێت و كۆمەڵگای داگرتبێت، هژمۆنیا لە قوڵایی ئاسماندا بێت، تاوان ناسڕیتەوە، بەردەوام تارماییەكەی راوی دەنێت، حەقیقەت بە دوای وەڵامنەدراوەكاندا دەگەڕێت، تەنها بە پیادەكردنی دادپەروەری و گەڕاندنەوەی ماف بۆ خاوەنەكەی و وەرگرتنی سزاو و قەربوكردنەوەی قوربانیان وكەسوكارەكانیان و دان نان بە هەقیقەت چ وەك چۆنیەتی تاوانەكە وە چ وەك حەقیقەتە یاساییەكە و داوای لێبوردن كردن لە قوربانیان و زیانلێكەتووان ئازارەكە سوك دەبێت نەك كۆتایی پێ بێت، كۆتایی هاتن نییە، تاوان هەقی بەسەر ئەوەوە نییە كێ ئەنجامی داوە، پێگەی چییە لە ئێستادا و چی دەكات، بەڵكە هەقی بەسەر كردەوەكانی رابردوەوە هەیە، تاوان كاری رابردووەن، وەلێ سزاكەیان كاری ئایندەیە، كەسێك ببێتە بكەری تاوان ئەوا تاوانبارە ئیتر هەر كێیەك بێت، لەگەڵ كردارەكەدا نازناوەكە هەڵدەگریت.

خۆ هیتلەر لە وڵاتی فەیلەسوفاندا جەماوەریترین كەس بوو، بینۆتشەو سەدام حوسێن خەڵك سەرەتا دەیان ویستن، وڵاتەكانیان پێش خست، غۆنتر غراس نۆبڵی وەرگرت، وەلێ لایەنگری لە نازی لە لاویدا لە بیر نەكر، كەسیش ناتوانێت لەژێر پەردەی حیزب و حكومەت و شەڕدا تاوانەكان خۆی بشارێتەوە، بە پێی پرنسیب و یاساكانی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی و دادگا جیهانیەكان كەس تاوانبارە نەك حیزب و حكومەتەكان، لە دارفۆر عومەر بەشیر لە پاڵ ئەحمەد هارون وەزیری ناوخۆو عەلی محەمەد عەلی فەرماندەی جانجوید تاوانبارن نەك سودان و پارتی كۆنگرەی گەل، نموونە لەم بوارەدا زۆرن.

بۆیە ئەوانەی لە رابردوو لە كوردستان تاوانیان ئەنجامداوە كەسەكانن نەك پارتەكان" بڕیار دەران، بانگەشەكەران و هاندەران"راگەیاندن كاران"، جێبەجێكاران"، دیاریبكردنی ئەمانەش لە رێگای تۆمەت بەخشینەوە نابێت، بەڵكە لە رێگای لێكۆڵینەوەو دادگاییكردنەوە دەبێت، رێگریكردنیش لە دادگاییكردن ئەویش بۆخۆی تاوانە، تا ئەمانە سزا نەدرێن لە دادگادا و قەربوی بنەماڵەی قوربانیان نەكرێتەوە، روفاتی قوربانیان نەدرێتەوە بە بنەماڵەكانیان، مۆنمێنتی یاداوەریان بۆ دروست نەكرێت، دادپەروەری ناگەڕێتەوەو برینەكانیش بێ چارەسەر هەر دەمێنێتەوەو بەردەوام دەبن لە كولاندنەوە، كۆمەڵگاش بە دەم ئەم برینە ئەبەدیانەوە دەتلێتەوە، ئەوانەی لە خەمی نەكولاندنەوەی برینەكاندان پێویستە داوای زوو جێبەجێكردنی دادپەروەری بكەن نەك شاردنەوەی، لە هەموو بارگرژییەك نێوان لایەنەكان وەك ئاگر بەردان لە پەرێز كڵپە دەسێنێتەوەو تاوانەكان زەق دەبنەوەو دێنەوە مەیدان، تارمایەكەی بەردەوام بەسەر كۆمەڵگاوە دەبێت، وتەی هەموو لایەنەكانیش بۆ نەیارەكانیان لە ژماردنی تاوانەكانیان لە راستییەوە نزیكەو حەقیقەتێك هەیە لە ئەنجامدانی، هیچ بەهانەیەك نییە بۆ ئەنجامدانی تاوان، چونكە یاسا ودادپەروەری لەو چركە ساتانە كۆتاییان نایات كە بەهانەی تاوان دێنە پێشەوە لە شەڕو ململانێی سیاسی، بەڵكە لەو چركە ساتانە چاوەكانی تیژتر دەبن، لە هیچ بارودۆخێكدا دەست كراوە نییە بۆ ئەنجامدانی تاوان، وەلێ دۆسیەكان پێویستی بە لێكۆڵینەوەی سەربەخۆو دادگای بەهێز هەیە بۆ ئەوەی بڕیاری لەسەر بدات، هەر كەچووە دادگاوە ، ئەوادەبێتە بەشێك لە مێژوو وە قەرەبووی قوربانیان دێتە پێشەوە، ئیتر مێژووی سەركردەی شێرە بەفرینە لەبەردەم رابردوو وەك بینۆتشەو سەدام دەتاوێتەوە، چاوەڕوانین لە دوارۆژ روبدات.

ئەبێت وەك ئەركێكی ئەخلاقی، سەرجەم تاوانەكان رابردوو وەك یەك پاكێج وەربگرین، ناكرێت دەرزی لە چاوی نەیارەكەت ببینی، وەلێ شوژنی ناو چاوی سەرۆكەكەت بشاریتەوە، داكۆكیكەری راستەقینەی مافی مرۆڤ هەموو تاوانەكان بە یەك چاو دەبینێت و بەش بەشی ناكات، نابێتە بەشێك لە شەڕی تاوانكاران، نەك ببێتە مەقاشی دەستی بەشێك لە تاوانكاران و شەڕی ئەوانی دی بكات، شاردنەوەی تاوان و هەڵوێست وەرنەگرتن لە ئاستی بۆ چالاكوانانی ئەم بوارە و مافی مرۆڤ، بۆ خۆی شەریكە بەشییە لە تاوان، هاوكات كەناڵەكانی راگەیاندیش ئەركیانە، وەك تاوان سەیری دۆسییەكان بە یەك چاو بكەن، ئەمە بۆ ئەو تاوانانەش راستە كە لە هەمبەر نەتەوەكانی دی كراون، ئاخر ناكرێت تۆ داوا لە گەلانی ناوچەكەو جیهان بكەیت دان بە حەقیقەتی یاسایی تاوانی داگیر كەران بنێن لە بەرامبەر گەلەكەت، كەچی قوڕقۆشم لە ئاست تاوانەكانی ناوخۆو هاوزمانەكانت لە گوێ بكەیت، رستە بەناو بانگەكەی ئاماژەی جینۆساید كە لە رادیۆكانەوە دەوترایەوە منداڵی سەر لانكەیان بكوژن لەبیر بكەیت.
 

alimahmud2001@yahoo.com