٩\١٢\٢٠١٤

شاعیری سینەما ئەندری تاركۆڤسكی.

دانا محەمەد عەبدوڵا 

سینەما یاخود هونەری حەوتەم چەكێكی زەبەلاح و ترسێنەرە و خاوەنی رۆحێكی ئازاد و شێتانەیە و باشترین ئامرازە بۆ شیكردنەوە و شرۆڤەی دونیای خەیاڵەكان و ئاوەز و دڵەڕاوكێ و نەستەكان. ئۆكتاڤیۆ پاز دەڵێت: "مرۆڤێكێكی یەخسیر و كۆت و بەند كراو، هەر ئەوەندە بەسە چاوەكانی بكاتەوە،تاكوو بتوانێت نادیارەكانی دنیا دەربخات".

چونكە سینەما بە شێوەیەكی راستەوخۆ، هەبوون و گەوهەری سروشتی شتەكان پێشانی بینەر دەدات و پێی دەناسێنێت. ، هەر وڵاتێك شارێك شارۆچكەیەك دێیەك سینەمای نەبێت، مرۆڤێكی بێ چاوە. هەر سینەمایەك بینەری نەبێت جەستەیەكی بێ ڕۆحە هەرمرۆڤێك تەماشای فیلم نەكات نرخی ئاوێنەش نازانێت، هەر بینەرێك بەناوەڕۆكی فیلم نەگات، تاڵی لە خۆشی و شیرینی ‌دوای ناخۆشی درك پێناكات‌، دڵدارێكەو سەرپێی لەعەشق دەڕوانێت، هەر گەلێك سینەمای نەبێت، گەر وڵاتیشی هەبێت، ئەوا مرۆڤەكانی دوور لەئەتەكییەت و نزیك بە مرۆڤەكانی چەرخی دێرینن. شیعری سینەما خەباتێكە بۆ گەیشتن بە ئاست و دەربڕێنی ئەو ئامانجانە . سینەمایی شیعر بە شێوازی نهێنی و رەمزەوە، ئاوڕ لە شتێك دەداتەوە كە راستینەی هەستپێكراوی تەواو و بەربڵاو دەكات. لەگەل ناوی تاركۆفسكی بیرمان بۆ سینەمای تایبەت و نوخبەیی دێت كەپرە لە نهێنی و شاراوەیی ، تاركۆڤسكی بەنەمری دەمێنێتەوە ئەمەش لەبەر ئەوە نییە فلیمێلێكی زۆری دەرهێناون بەرهەمەكانی حەوت فیلمن لە شیعرەوە نزیكترن وەك لە سینەما , سینەمای تاركۆفیسكی گرتەی جوانییە بۆ گێڕانەوەی یان لەئاوێنەدانی ڕابوردوو و داهاتوو، فیلمەكانی سیحرە ، سیحری ئەو شاشەیە كە ڕەنگەكانی خۆیمان لێ دەئاڵێنێت و لەگەڵ خۆیدا دەمانبات بۆ ناو دونیای ڕاستی و درۆ خەیاڵ و حەقیقەت ، فیلمەكانی خاوەنی ریتمی خاو و بەدیمەنی درێژ و تیمپۆی شۆتەكانی زیاد و بەبابەتی مرۆڤایەتی و مۆسقی و مردن و ژیان بەردەوامی پێدەدات، دەتوانین بلێن بەكەرەستەی شیعر فیلمی سینەمایی بەرهەم دێنیت و ئەتمۆسفێرێكی شاعیرانە لە فۆرم و ناوەرۆكی فیلمەكانی بەدیاردەكەوێت.

شاعیر بوونی تاركۆفیسكی دەگەریتەوە بۆ خۆشەویستی ژیان ، هەندیك دیمەنەكانی بە هۆی رموزەتەوە رەنگە بینەری ئاسای توشی شیواند و تێكەڵكردن بێت ، ڕۆح ئەو شتەیە كە تاركۆڤسكی بەدوایدا وێڵە سینەما ئامرازی گەڕان و گوزارشتی ڕۆحی و هزری و فەلسەفییە، هەر وێنەیەك دەلالەت هەڵگرێت دەرهێنەر بۆ ئاوەزی بینەری دەنێرێت، چونكە هزر و ئاوەز دەروازەی ڕۆحن. كاتێك لەبەردەم فیلمێكی تاركۆفسكی دابنیشیت، ڕووبەرووی دۆخێكی تر دەبیتەوە، لەوەی تیایدایت بێدەنگ بوون هەستكردن بە لاڵ بوون، سەرسام بوونەوە بە سرووشت ، دەكرێت لەتێگەیشتنێك بۆ گیرانەوە لە فیلمەكانیدا بڵێین نووسەرێكی ڕووس خەریكی توێژینەوەیە لەبارەی مۆسیقا، بەلام ئەو تێگەیشتنە دنیایەكی شاعیریانەی وێنە لەسینەمادا بەرجەستە دەكات، بەهۆی ئەوەی گێڕانەوە مانایەكی مەجازی دەگرێتە خۆی، ڕێسای رۆنانی درامی بوونی نیە، ئەوە وێنەیە بەپێی زەمەنی كەینونی خۆی گێڕانەوە بنیات دەنێت، بینەر پێویستی بەوەیە ببێتە مۆنتێرێك و وێنەكان لەزاكیرەی خۆیدا مۆنتاژ بكاتەوە، ئەوەش كارێك نیە لەساتی بینین ئەنجام بدرێت، بەڵكو بەدوای بینینی كارەكەو بێدەنگ بوونی كە لەگەل زەمەنی وێنە دەژیێت رووبەرووی پێكەوە لكاندنەوەی زەمەن دەبێت. بینین زمانێك تایبەت بەخۆی دەخوڵقێنێت ، تاریكی ڕووبەرێكیتر بە وێنە دەبەخشێت ، ئەوەی چاوەروان نەكراوە ئەوە ڕوو دەدات. ئاو گەر دەروازەیەك بێت بۆ ڕزگار بوون هەوڵێكیشە بۆ كۆتایی وەك ئاگر وخۆسووتاندن . كارەكتە لە فیلمەكانی تاركۆفیسكیدا هەر كاراكتەرە و دۆخی جیا لەوی دی هەیە، ئەمەش ئەوەت لا دروست دەكات، هەر كاراكتەرە و بۆچوونی خۆی هەیە جیا لەوی دی سەبارەت بەگەردوون و بوون. ماڵ خوازەیە بۆ وێنەی ڕووسیای نیشتیمان . هەموو گرتەیەك مانای شاراوەی خۆی هەیە لە فیلمەكانی تاركۆ فیسكی بۆنمونە هەر وێنە یاخۆ جووڵەیەك لە فیلمەكانی تاركۆڤسكیدا خوازەیە بۆ شتێكی دی، هەر لە خاڵی دەستپێكەوە لە گرتەی یەكەمدا شتێك لە خاچ دەكات، بۆ ئاماژەدان بەواقعی ئەم جیهانە كڵۆڵە ، پەرداخەكە لەگەڵ بەرزبوونەوەی ژاوەژاوی شەمەندەفەرەكەدا لە دەرەوە، دەلەرێتەوە، وا هەست دەكەین بادەكە دەكەوێت، ئەم لەرینەوەیە دەلالەتی هەمەچەشنی هەیە، گرینگترینیان لەرینەوە و پشێویی ناوەوەی كەسایەتییەكانە، هەر جووڵە یاخود وێنەیەكی جیهانی دەرەوە، جگە لە وێنەی جیهانی ڕۆح چی دیكە نییە . گەیشتن بەترۆپكی چێژ و هەستكردن بەئاسوودەیی ڕۆحی، كە حەزی شاعیرە و ئامادەیە قوربانی بەژیانی بدات، تاكو ڕۆحی بەر ڕاستییە ڕەهاكان بكەوێت، دوای ململانێیەكی زۆر لەنێوان كەسایەتییەكان و كاراكتەرەكانی ناو ئەم جیهانانە، كەسایەتییەكان دەگەنە ژووری لەزەت و لە خەونێكی جواندا مەلە دەكەن كە شێوە ئەفسوونێكی دڵگیر بەبینەر دەبەخشێت.

تاركۆڤسكی باران وەكو ئامرازێكی وێنەكێشان و نەخشاندن بۆ دابەشكردنی ڕەنگەكان، بەبەكارهێنانی تەكنیكی شێوەكاری، بەڕووپۆشكردنی وێنە بەڕەنگێك، پاشان سڕینەوەی و جارێكی دی ڕەنگڕێژكردنی، ئەم گەمەكردنە بەڕەنگ تاكو جیهانی میتافیزیكی و خەون بخوڵقێنێت، لە گشت فیلمەكانیدا دەرهێنەر گەلێك پرسیاری ئاڵۆز هەمبەر كێشە گەورەكان دەورووژێنێت، وەكو مرۆڤ و سروشت و دروستكەری گەردوون ، تێیدا هونەرمەند خەیاڵ و ناهۆشیاری ئازاد دەكا بێ هیچ قەید و شەرتێكی گوزارشتكردن، یاخود هەژموونی بیردۆزەكان و یاساكانی ئیستاتیكای هونەری، یان بیركردنەوە لە دەسەڵاتی سانسۆر. تاركۆڤسكیی لە ساڵانی دواییدا وای لێ هات وای هەست دەكرد لە زینداندایە، لە سۆنگەی ئابڵووقە و ئەو چەوسانەوەیەی بەدەست دەزگە فەرمییەكانەوە دەیچێشت، كە داهێنانە هونەرییەكەیان ڕەت دەكردەوە، چونكە سینەمای نەخستبووە خزمەتی دووڕوویی و ستایشی ڕێژیمە سیاسییە تۆتالیتارییەكەوە. كە ئەوەی ڕەتكردەوە هزر و ڕۆحی خۆی بە ڕێژیمە سیاسییەكە بفرۆشێت، ئیدی وای لێهات بووە دوژمن و لەلایەن دەزگە ڕۆشنبیری و هونەرییەكانی سەر بەدەسەڵاتەوە چاودێری دەكرا، ئەو دەسەڵاتەی هیچ گرینگییەك بەتاك نادات و دروشمی سۆشیالیزم و خزمەتی كۆمەڵگە وەك هۆكارێك بۆ مانەوەی خۆی بەكاردەهێنێت.
_________________________________
سەرچاوەكان:
١. سینەمای تاركۆڤسكی، حەمید عەقەبی، و: سەباح ئیسماعیل.
٢. شیعر و سینەما، و: جەمشید بەهرامی.
٣. سینەما چییە، ن: خەسرەو حەمەكەریم.

ماڵپه‌ڕی دانا محەمەد عەبدوڵا