شارى دزان.

چیرۆکنووسی ئیتالیی: ئیـتالۆ کالفــینۆ*

و. لە هــــۆڵـەندییەوە:

حەمەى ئەحمەد رەسوڵ 

     شارۆچکەیەکی    چکۆلانە  هەبوو  ،  دانیشتوانەکەی   هەموویان  دز بوون  ، شەوانە  ماڵـی  خۆیان  جێـدەهێـشت  و بە  کۆمەڵێ   کلیل  و  لایتـی   دەستییەوە   بەرەو    بڕینی   ماڵـی  دراوسێ  و  دەرو کـۆڵانەکانیان  دەکەوتنەڕێ، دەمەو بەیانیش  بە کۆڵێــکەوە  دەگـەڕانەوە  لای  ماڵــی  خۆیان  کە ئەویش  هیچی  وای  تـیا  نەما بـوو  ، چونکه‌  دزرا  بوو  ئاوەها  هەموو  لەو پەڕى   بەختەوەریدا  ژیانیان   پێـکەوە  دەبردە  سەر .. هیچ  کەسێ لە  شتێکی ئەوتۆی  کەم   نەبوو   هەر یەکە  دزی  لەوەی دیکە دەکرد ،  بەو  شێوەیە تا  دەگەییە   دوا   کەسێ  کە ئەویش   لە یەکەمینی  دەدزی  بازرگانیی    لەم  شارە   چکۆلەیەدا  لە فێڵێـک  دەچوو  لە مابەینی  کڕیار  و  فرۆشیار دا،  دەوڵەتیش  هەروا  ڕێکخراوێکی  تاوانبار  بوو  بەوەی   دزی  لە میللەت  دەکرد     .....

     میللەتەکەش  هیچی   بۆ  نەدەمایەوە  لەوە  زیاتر  کە فڕوفێڵ لە دەستەو  دایەرەی  دەوڵەتدا  سازبدات   ئا  بەوە  شێوازەش  ژیان  زۆر  بە  هێمنی و  ئارامیی  دەچووە  سەر ، نە کەس  دەوڵەمەند  بوو ، نەکەسیش   هەژار  بوو  ڕۆژێکیان   نازانین  ئەمە  چۆن  قەوما ، کە یەکێکی  دەستپاک  و  خانەدان  هاتە  ئەمشارەوە  و تیایا  نیشتەجێبوو  .... 

       شەوانە ، لە جیاتی  ئەوەی  بە  خۆی و  گوێنی و لایتی  دەستییەوە  وەدەرکەوێ ،  لە ماڵەوە  دەمایەوە  ،  جگەرەی  دەکێشا و  ڕۆمانی  دەخوێندەوە .. دزەکان  دەهاتن و کە  ڕووناکییان  دەبینی  وەژوور نەدەکەوتن ، ئەم  بارودۆخە  دەمانگێکی  خایاند  ، بەڵام  ناچار بوون  کە ئەوە  بۆ  کابرا  ڕوونبەکەنەوە   کە  ئەگەر  دەیەوێ  بەو  شێوەیە  گـوزەران بەرێتە سەر،  ئەو سەربەستە  ، بەڵام  با نەبێتە   مایەی  ڕێگرێک  کە ئەوانیدیکە   هەستن  بە کار و کاسبی خۆیان هەر شەوێکیش، کابرا  لە ماڵەوە بمایاتەوە خێزانەکەی بۆ ڕۆژی دووایی شتێکی  ئەوتۆی نەبوو بیخوات .

     کابرای  دەستپاک  نەیدەتوانی  ناڕەزایی  بەرامبەر  بە  ووتەی  خەڵکی  شارۆچکەکە  دەرببڕێت . ئەمیش  وەکو  ئەوان  هەموو  شەوێ  دەچووە   دەرێ  و  دەمەو بەیانیان   وەکو  ئەوان  دەگەڕایەوە  ماڵێ .. وەلی  بێوەی  دزییەک  بکات ، چونکێ   کابرا  پیاوێکی  زۆر  دەستپاک  بوو .. هەرچییەکیشت  پێبووتایە  بێ  کەڵـک  و  بێ  سوود  بوو  ..  شەوانە  دەچووە  سەر  گردەکەو  تەماشای  ئاوەکەی  ژێــر  گردەکەی  دەکرد  ، کاتێـکیش  کە دەگەڕایەوە  ماڵێ  دەیزانی  کەوا  ماڵەکەیان  بــــــڕیوە ...! 

     هەفتەیەکی  نەخایاند  و کابرا ( کەوتەسەر  ساجی  عەلی   )  ، هیچی  نەبوو  بیخوات  ،  ماڵێـکی   ڕەق  و  تەق  ، بەڵام  ئەمەش  گـرفتێک  بوو ،  چونکێ   هەڵەی  خۆی  بوو  ، ئەم  بە دەستی  خۆی  ماڵی  خۆی  وێـرانکرد  ڕێگـەیدا   بە وانیتر  کە  دزی  لێبکەن  و  بە بێـئەوەی  کابرا  هیچ  بۆ خۆی  بدزێــتەوە   ...... بەرانبەر  بەوەش   کەسێـک  هەبوو    کە لە دزی  دەگەڕایەوە و  دەیبینی  کەوا  ماڵەکەی  دەستی  لێنەدراوە  ، ئەو  ماڵەی   کە  پێویست  بوو   شەو  کووت  بکرایە  ...

     کار  گەیشتە  ئەوەی  کە پاش  ماوەیەکی  کەم  ئەوانەی  کە ماڵیان  بە شەو  نەدەبڕدرا  ، لەوانیدیکە  دەوڵەمەند  تربوون  و ئیدی  پێویستییان  بەوە نەبوو  شەوچەتەیی  بکەن  ،  ئەوەی  کارەکەشی  لەوە  خراپتـر  کردبوو  ئەوەبوو  کە ئەوانەی  شەوانە  دەیانکووتایە   سەر ماڵی  کابرای  دەستپاک   ، دەکەوتنە  سەر ماڵێکی  ڕەق و تەق  ،  بۆیە  ڕۆژ  لە دوای  ڕۆژ   هەژارتر  دەبوون   لەو دەموەختەشدا  کە ئەوانەی  زۆر  دەوڵەمەند بوون  ، خووڕەوشتی   کابرای  دەستپاکیان  گرت  و  شەوانە  ئەوانیش  دەچوونە  سەر  ئەو  پردە و  لە ئاوەکەیان  دەڕوانی  کە بە ژێریدا   گووزەری  دەکرد.... ئەمەش   بووە  هۆی  ئەوەی    بارودۆخەکە  تەواو  بشێوێ  و ڕێـــــژەیەکی  زۆری    لە  هەژار  و  لە  دەوڵەمەند   هێنایە  ئاراوە  ..

     بۆیە دەوڵەمەندەکان  بۆیان  دەرکەوت  کە ئەگـەر  هەر  بەردەوام  بن و  شەوانە  لە جیاتی  دزی  بەرەو  لای  پردەکە بچن ..زۆر ناخایەنێ و  هەژار دەبنەوە ... بۆیە پیلانێکیان  دانا  :

'' لێگەڕێ  با بڕێــک پارە بە هەژاران بدەین بۆوەی بچن و دزیمان  بۆ بکەن ''

     بۆیە چەند  گرێبەند و قۆنتەرات و مانگانەیەکیان  چێکرد ،ئەوان  هەر  دزەکەی  جاران بوون  و  هێـشتاکە  دەیانوویست  فڕو فێــڵ لە یەکدیبکەن ،بەڵام  ئەوەی  ڕوویدا  ئەوەبوو :                                                                                      

دەوڵەمەندەکان  زێتـر  زەنگـین  بوون  و هەژارەکان  نەدارتر بوون  ،  بەشێوەیەک  کە  هەندێ  لە دەوڵەمەندەکان  گەیشتە  پلەو  پایەیەک  کە ئیدی  پێویستی  بە هەژاران  نەمابوو  تا دزیان  بۆبکەن ، بەڵام  هێشتاکە  ترسی  ئەوەیان  لە دڵا  بوو  کە ئەگەر  واز بێـــنن و ئەوا  هەژار دەبنەوە  و  هەژارانیش  دزیان  لێدەکەنەوە  ..

     بۆیە  هەژارانیان  بە کرێگرتن  تا  داکۆکیان  لێبکەن  و لە هەژارانی  تریان  بپارێزن  ،  ئەمەش  ڕێگە خۆشکەرێک بوو    بۆ دامەزراندنی  هێزی  پۆلیس  و بیناسازدانی   بەندیخانەکان   بەو  پێـیە  دوای  چەند  ساڵێ   بە هاتن  و نیشتەجێبوونی  کابرای  دەستپـــاک  لەو  شارۆچکەیەدا  و ئیدی  خەڵکی  وازیان  لە دزی و  دزیکردن  هێا  ، وەلێ  باس  هەر  باسی  دەوڵەمەند  و  هەژار بوو    ...  کەچی  هێشتاکە  هەر    دزبوون  تەنها  کابرای  دەستپاک  و خانەدان  نەبێ کە پاش  ماوەیەکی  کەم   لە برسانا   مرد ..! 

______________________________________

 (*) Italo  Calvinoچیرۆکنووس  و  ڕۆماننووسی  ئیتالیایی  ناودار  ،    ئیتالۆ  کالفینۆ    1923  -  1985   لە  دەموەختی   شەڕی  جیهانیی  دووەمدا   ئەندامێکی  چالاکی  بەرەنگاری  بووە و دژی  نازی و  فاشیزمەکان  جەنگاوە ، سەر و  گوزەشتە چیرۆکە  میللییە  ئیتالییەکانی کۆکردۆتەوە و  بە چاپی  گەیاندوون   ،  نووسینەکانی   کالفینۆ بە   ئەفسانە و  ئەندێشەی  نوێ  ناوزەد دەکرێن  و بە بەکارهێنانی   ئەفسانە و خورافاتی  کۆن گوزارشتی   لە  ژیان و  گوزەرانی   هاوچەرخ  دەکرد  ....!