٣٠\٨\٢٠١١

شەڕ لە کوردستان پێویستێکی مێژوویە.

محەمەد حەکیمی  

نووسینی ئەم وتارە لە پشتیوانی شەڕ نیە، چۆنکه‌ گەڵی کورد لە هەموو ژیانییدا هەرگیز شەڕخواز نەبووە و نیە، بەڵام ئەم گەڵە لە لایەن چوار دەوڵەتەوە داگیر کراوە و بۆ گەیشتن بە مافی ڕەواکانی خۆی ناچار بووە چەک هەڵبگرێت و بە دژی داگیرکەر خەبات بکات، لێرەدا دەدبێت رۆشنفکر ئەو پرسیارە لە خۆی بکات، شەڕ لە کوردستان لە چ بارودۆخێکدا هاتوەتە ئاراوە و بە چ سەختی و دژوارێک ڕوویداوە و بۆ ڕوویداوە.

دوای ئەوەی رۆشنفکرانی فارس، تورک و عەرب و تەنانەت بەشێک لە رۆشنفکرانی کوردیش باس لەوە دەکەن کە خەباتی چەکداری کورد خەباتێکی هەلەیە و نەدەبوا کورد چەکی هەڵبگرتاێت، یا کۆمەڵێک لەو رۆشنفکرانە باس لەوە دەکەن کە خەباتی چەکداری ئەمڕۆکە باوی نەماوە و باو باوی خەباتی مەدەنیە.

ئەم هەلوێستانە ناچاریان کردم لە وڵامی ئەو بەرێزانەدا چەند دێرێک بنووسم و پێیان بڵێن ئەو بۆچوونەوی ئەوان هەلەیە و ئەگەر بەو جۆرەی ئەوان جیهان دەبینن، ئەوا دەبوا ئەم جیهانەی ئێمە جیهانیکی فازیڵە ببواێت بەڵام سەد مەخابن ئەمڕۆکە نە تەنیا مەدینەی فازیڵە لە هیچ کوێ ئەم جیهانە بەدیی ناکرێت، بەڵکوو لە وڵاتی ئێمە بە هۆی ئەوەی لە لایەن چوار دەوڵەتەوە داگیر کراوە، هەر جۆرە دەنگێک بە توندی سزا دەدرێت، گرتن، کوشتن، لێدان و بە دەیان جار ئەم نەتەوە ژینوساید و ئەنفاڵ کراوە و هەر جارە و بە شێوەیەک کۆمەڵکۆژی لە کوردستان ڕوویداوە و دوایین جار لەم مانگەدا بوو کە فڕۆکەشەڕکەرەکانی ئەرتەشی تورکیە لە بەر چاوی هەموو جیهانەوە بنەماڵێکیان بە گشتی لە بەین برد، لێرەدا دەبێ ئەو پرسیارە ئاراستەی ئەو رۆشنفکرانە بکەین کە بۆ چی رۆڵی خۆیان وەک رۆشنفکر لەم ڕووداوەدا نەبینیوە، کوا وتار و نووینەکانتان لە سەر ئەم جنایەتە کە بەراستی کۆمەڵکۆژێیکی تەواو عەیارە.

لێەرەدا دەبێ پێش ئەوەی بچمە سەر ئەسلی بابەتەکە ئاماژە بەوە بکەم بە هەموو شۆرشەکانی کورد لە هەموو پارچەکانی بە هۆکاری مێژووی و لە ڕووی ناچارییەوە گەڵی کورد دەستی داوەتە چەک، ئەم دەست دانە چەکە تەنیا بۆ خۆپاراستن بووە لە زۆڵم و زۆری بیگانە و بۆ نموونە لە عێراق، چەندین جار مافێکی چکۆڵە بە گەڵی کورد دراوە، بەڵام لە دوای ماوەێکی کورت خایەن، هەر حکومەتی ناوەندی خۆیی بە هێز بینیوە هێرشی کردوەتە سەر کوردستان و بە سەدان و هەزاران ئاوایی لە بەین بردوە و نە سەدان هەزار کوردی ئەنفاڵ و بە کۆمەڵ کوشتوە.

رژێمی ئیسلامی ئێران لە دوای ئەوەی دەسەڵاتی وەدەستەوە گرت، بێ ئەوەی گوێ بە ویست و داخوازی گەڵی کورد بدات هێرشی کردە سەر کوردستان و بە سەدان لاوی کوردی بە بێ دادگایی ئیعدام کرد و بە دەیان ئاوایی بە گشتی لە ناو برد و خەڵکەکەی کوشتن و تەنانەت مەلای مزگەوتەکانیش کە بە قورئانەوە بەرەو پیرییان دەچوون کوشت و پێیان بە سەر قورئانیشدا نا و رێزی ئەویشیان نەگرت.

جا لە وەها دۆخێکدا رۆشنفکران دێنە نێو گەمەێکی سیاسی و بە بێ ئەوەی خوێندنەوەێکی راست و واقعیان هەبێت بۆ ڕووداوەکان نەتەوەی کورد بە تاوانبار دادەنێن و دەڵێن نەدەبوا کورد چەک هەڵگرێت، بەڵکوو دەبوا ڕووی بکرداێتە خەباتی مەدەنی، بەڵام من بە راستی نازانم ئەو کەسانە بەراستی مێژوویان نەخوێندوەتەوە یا خۆیان لە مێژووی گەڵی کورد گێڵ دەکەن، من لێرەدا دەڵێم نەتەوەی کورد هەموو ئەو شتانەی تاقی کردوەتەوە و هەمیشە ئەو گەڵەیان ناچار کردوە بە بەرگری لە خۆی دەست بداتە چەک و بەرگری بکات لە خۆیی و نەتەوەکەی.

لە ساڵی ١٣٥٨ خەڵکی کوردستان دەستیانە دایە حەرەکەتی مەدەنی و داوای دیموکراسیان بۆ ئێران دەکرد، بۆ نموونە کۆچی مێژوویی مەریوان و داخستنی دوکان و بازارەکانی شارەکان بۆ ماوەی چەند مانگ و هەروەها چۆڵکردنی شارەکان بە هۆی هاتنەوەی هێزە دڕندەکانی سپای رژێمی ئیسلامی ئێران و ناچار بوون بە چەک هەڵگرتن بە دژی داگیرکەر.

ئەمە واقعە و ڕوویانداوە و هەر ئێستا گەڵی کورد لە بەردەم ئەزموونێکی نوێدایە و کوردستان لە لایەن دەوڵەتانی دراوسێوە داگیر کراوە و ئەمە بۆەتە هۆی ئەوەی گەڵی کورد بۆ هەڵێک بگەرێ تا خۆی لەم کۆت و بەندە رزگار بکات و هەموو ئاوات و ویستی خەڵکی کورد ئەمرۆ پێشمەرگەیە و ئەگەر پێشمەرگە نەبێ هیوای نەتەوەێک بە فیرۆ دەچێت و دەبێ ئەمڕۆ هێزی پێشمەرگە لە هەموو کات پڕچەکتر بێت و بە بروای من نابێ ئەو هێزە چاوەڕێی کاتەکان بێت و دەبێ هەموو هەوڵی خۆی بۆ وەدەست هێنانی ئازادی و رزگاری گەڵەکەی بخاتە گەڕ.

لە دوای هێرشی هێزەکانی رژێمی ئیسلامی بۆ سەر کوردستان و لە دوای سەرکوتی بزوتنەوەی مەدەنی و رزگاریخوازانەی کوردستان، هێزەکانی ئوپوزسیونی کورد تەنیا رێگەیان، ریگەی چەکداری بوو و هیچ هەڵبژاردنێکی‌تریان بۆ نەمابۆەوە، ئەوان بە ناچار دەستیان دایە بەرگری کردن لە خۆ، بەڵام ئەم بەرگریکردنە بە هۆی زۆری ئەرتەش و سپا و پڕچەک بوونی ئەو هێزانە شکەستێکی کاتی خوارد و ئەو هێزانە ناچار بوون پاشەکشەیان کرد بۆ کوێستانەکانی کوردستان و لەو کاتەوە پێشمەرگە لە کوێستانەکان نەبراوە و ئەوان بە بێ ئەوەی بزانن گەرما و سەرما چیە بە دژی داگیرکەرانی کوردستان شەڕیان کردوە و بەرگریان کردوە لە خۆدی خۆ، رژێم هاوکات لە گەڵ ئەم هێرشە لە کوردستان دەستووری بە کەسانی بە ناو رۆشنفکری خۆیی دا کە بە دژی ئەم ڕاپەرینەی گەڵی کورد شت بنووسن و ئیدانەی ئەم بەرگریە ڕەوایەی گەڵی کورد بکەن و دەیان نموونە لەو نووسینانە ئەمڕۆ بوونیان هەیە، لە گەنجیەوە هەتا جهانبگلو و هەروەها تی ویەکانی رژێم بە سەدان فیلمی ساختە و سناریوی دروستکراویان بە دژی گەڵەکەمان دروست بڵاوکردەوە و ئەمە بۆە هەوێنی بەشێک لەو شەڕەی کە بە کورد فرۆشراو و تا ئرمڕۆش درێژەی هەیە و بەداخەوە هەر ئێستاش زۆربەی نووسەرانی کورد کەوتوونەتە ئەو داوەوە و خەدریکن بە دژی خۆڕاگری و بوونی پێشمەرگە شت دەنووسن و ئەمە لێرەدا کارەساتە کە نووسەرێک بە دەژی گەڵەکەی وتار یا کتێب بنووسێت جا لە پێناو هەر چییەکدا بێت، بۆ نموونە قانعی فەرد و.... لێرەدا دەبێ ئەو کەسانە بە خۆدا بچنەوە و واز لەو سیاسەتە نگریسەی بێنن.

بە بروای من رۆشنفکری کورد و بیانی دەبێ دەست بکات بە راهێنانی بیر کردنەوە و بیرۆکەکانیان بە دوور بێت لە هەموو جۆرە هەست و بیرێکی ناسیونالیستی و دوور بێت لە ئەو بیرۆکەیەی پان ئیرانیستەکان و ئەوان دەبێ بۆ خۆیان بیر بکەنەوە نەک بۆ دەوڵەتە داگیر کەرەکان، وەکوو ئەو بیرۆکانەی کە رۆشنفکرانی فارس، تورک و عەرب ئەمرۆکە بیری پێدەکەنەوە. بوردیو دەڵێت رۆشنفکر دەبێت لە هەر جۆرە چوارچێوەی حزبی و ناسیونالیستی بە دوور بێت و لە لاێکی‌ترەوە یەک دانشمەند بێت، نەک کەسێکی حزبی یا کەسێک بێت کە بە بیرۆکەی ناسیونالیستی بیر بکاتەوە و بە بێ هیچ خوێندنەوەێک نەتەوەکانی‌تر تۆمەتبار بکات و داگیر کردنی وڵاتەکان لە لایەن وڵاتەکەیەوە بە ڕەوا بزانێت.

لێرەدا دەبێ ئەوە بڵێم کە ئەو کەسانەی بە ناو رۆشنفکر گەورەترین گورزیان لە شۆرشی چەکدارانەی کورد داوە و ئەوان تەنیا بەرژەوەندی نەتەوەکانی خۆیان لە بەرچاوە و هیچی تر نابینن جێگە لە بەرژەوەندی وڵاتەکەیان.

لێرەدا دەمەوێ ئەوە بەو بە ناو ده‌ستبژێره‌ و رۆشنفکرەکانە بڵێم کە بەرزترین پێوەری رۆشنفکری هەستکردن و بیرۆکەیە لە حەوزەی سیاسەت، زانستی مڕۆیی و فەرهەنگ و پرسەکانی‌تری رۆشنفکری، بەڵام ئەم جۆرە رۆشنفکرانە هەمیشە خۆیان بە کەسی دووهەمەوە دەبەستنەوە، ئەمە دادو ستەدێکی رەوان پەریشیە، ئەو رۆشنفکرانە کە خۆیان لێ ون بووە و هەمیشە خۆیان بە دەسەڵاتەوە گرێداوە، رۆشنفکران هەمیشە نانی دەسەڵاتدارانن، دەوڵەتەکان، حزبەکان و تەنانەت کارگەکانیش هەمیشە دەیانەوێت رۆشنفکرەکان لە لایان کار بکەن، ئه‌دوارد سەعید لە مەڕ ئەم جۆرە رۆشنفکرانە دەڵێت: رۆشنفکر دەبێت ڕاستگۆ بێت و فەلسەفە بۆ خەڵک نەنووسێت، ئەوان دەبێ عەداڵەتخواز و بە دوای عەداڵەتدا وێڵ بن نەک هەرچی دەسەڵات وتی بەلێ بەلێ بۆ بکەن، ئەمە راستی یەک رۆشنفکرە، بەڵام بەداخەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆربەی رۆشنفکرەکان تەنیا بۆ خۆشی دەسەڵاتداران قەڵەم لێدەدەن و رۆشنفکر دەبێت به‌رگری لە قوربانی بکات نەک لە بکەر، بەڵام رۆشنفکری فارس و تورک و عەرەب و تەنانەت کۆمه‌ڵێک لە رۆشنفکرانی کوردیش بە قەڵەمەکانیان لە خزمەتی ئەو دەوڵەتانەدان.
 

ماڵپه‌ڕی محه‌مه‌د حه‌کیمی