|
شیعر و تراژیدیا.
هۆشەنگ شێخ محەمەد
 ئەگەر
هەبوون ئەو رووگە بێ هەقیقەت و بێ مانایە بێت، کە لەدەرەوەى هۆشمەندى (من)دا،
هیچ هەبوونێک بەرجەستە نەکات، ئەگەر هۆشمەندیى من هەقیقەت و ماناکانى
هەبوون بەرهەمبێنێت، ئەوە ئەبێت پەیوەندى من و ئەو هۆشمەندییە و ئەو
هەبوونە چى بێت؟ ئەبێت پەیوەندى من و خودا و شەیتان و ئەدەبیات و
شیعر و
نووسین و عەشق و ژن و خوێندنەوە و فەلسەفە و ئیرادە و باوەڕى و دواتریش
هەقیقەت چى بێت؟
ئەگەر نیچە (خوداى ) کوشت و (مەسیحییەتى) وێران کرد، و ئەگەر لە شوێنى
دین و خوا، کەوتە گەڕان لە هەقیقەت و مەسیحى گۆڕییەوە بە زەردەشت؟
ئەگەر (من) ئەو هۆشمەندییە شەیدایە بێت بۆ گۆڕین و گەڕانى بەردەوام لەو
هەقیقەتانەى هەمیشە خۆیان وێران ئەکەن و هەمیشە خۆیان دروست ئەکەنەوە
لە فۆرمى تازەتر و ناوى نوێتر و قاوغى وێرانتر و کاولتر؟
ئایا ئەو هۆشمەندییە لە کوێ لەو (من)ە دا خۆ نمایش ئەکات؟ لە کامە
دەفتەرى وێرانەدا ئەو زمانە ئەدۆزێتەوە کە بەردەوام بەرەو تێکشکان و
بونیادنانەوە هەنگاو بنێت؟ بەردەوام ژیان بکاتە دونیایەکى رووخاو بە
پێوە؟
کێ ئەو منە ئەکاتە فانتازیا و وزەیەکى خەلاق و وێرانکەر تا لێنەبوونەوە
لە جیاوازى دروستکردن و بەرهەمهێنانى کوفر و شکاندنى پیرۆزییەکانى خواو
شەیتان و دونیا و هەبوون؟
ئەو منانەى لەدەرەوەى (ئەدەبیات) بە تایبەتى "شیعر و رۆمان" وەک چاوگەیەک
بۆ وەبەرهێنانى فانتازیا و ، وەک دەستەمۆیەکى فانتازیاش ئەبێت چاوەڕێى
چ چارەنووسێک بن؟ ئەوانەى لە دەرەوەى ئەدەبیاتن ئەوانە نین کە ئەدیب
نین یان شیعر و رۆمان نانووسن، بەڵکو کارەساتى گەورەى ئەوانەیە کە لە
ناو شیعر و رۆماندا جۆرە ژیانێک ئەکەن، خاوەنى جۆرە منێکن کە ئەو
هۆشمەندییە بەرهەم ناهێنێت بۆ ئەوەى نە ئەدەبیات و نە ژیان و نە (من)
بکەن بە فانتازیا، نابنە خاوەنى ئەو زمانەى کە نەفى (جوانییەکان ،
ماناکان و دونیایەکان ئەکاتەوە) نابنە خاوەنى ئەو زمانەى پێش هەموو
شتێک شەڕى خۆى ئەکات، شەڕى خۆى ئەکات لە جیاوازیدا ، لە خوڵقاندنى
تێکشکاندنێکى ئەبەدیدا، لە هەڕمێن بوونى میتاى زمان و ئاماژەکاندا،
شەڕى ئەو هۆشمەندییە ئەکات کە هەمیشە لە مانایەک لە ماناکان، لە
جوانییەک لە جوانییەکان، لە دونیایەک لە دونیایەکان لە هەبوونێک لە
هەبوونەکان گیرۆدە ئەبێت.
شەڕى (من) لە ئەدەبیاتدا شەڕە لەسەر ئازادى، شەڕە لەسەر تێکشکاندن،
لەسەر گیرۆدەنەبوون و جەوهەرگیریى، شەڕە لەگەڵً هۆشمەندى، لەگەڵ ئەو
مانایانەى خوا و دین و دونیا و ئەقڵ و خەونەکانى ئێمە کە هەر یەکە و لە
شێوەیەکدا هەکایەتى گیرۆدەبوونەکانى خۆى ئەنووسێتەوە.
(من) تەنیا لە ئەدەبیاتدا، ئەدەبیات بەماناى تەنیا کردەى نووسین نا،
بەڵام نووسین وەک جۆرە بەرجەستەبوونێک نەوەک وەک گیرۆدەبوونێک، نووسین
وەک بێ پیرۆزییەک نەوەک وەک پیرۆزى، نووسین وەک کاولکردن نەوەک وەک
بونیادنان، نووسین وەک ئەدەبیات، نەوەک وەک قورئان و کتێبە
پیرۆزکراوەکان، نووسین وەک تێکستێک کە خۆى بە فانتازیاى خۆى.. خۆى
وێران ئەکات و ئازاد ئەکات، نەوەک وەک کردارێک کە جوانى و مانا و
هۆشمەندى ئەخوڵقێنێ. نووسین بە واتا ئازادەکانى منێکى نەفیکرا و لە
خۆیدا، بە ماناى منێکى مەسخ بوو لە جەوهەر و هەبوونیدا، بەو مانایانەوە
کە بەرهەمى تێکستێکن فانتازیا گەمە بە دونیا و جیهانەکانى دەرەوە و
ناوەوەى نووسین خۆیشى ئەکات.
ئەگەر شیعر ئەو وزە خەلاقەى هەبێت کە خودا و شەیتان و هەقیقەت وەک
بوونەوەرێکى فانتازى بخاتە ناو ئاماژەکانى خۆى و هەبوونیان بکاتە تەنیا
زمان و بە پرسیارە شیمانەییەکانى جیهانى خودا و شەیتان و هەقیقەت
تەفروتونا بکات، ئەوا
شیعر بەو وزە لە بن نەهاتووەى ئاماژە
فانتازییاکانى ئەو ئازادییەیە کە چەمکەکانى ئازادى و تراژیدیا و گریان
و پێکەنینەکانى مرۆڤى گیرۆدە بە هەموو پیرۆزییەکان ئەخاتە بن شەبەنگى
ئەو گومان و کاولکارییەى پرسیار و گەڕان لە هەقیقەتەکان لە بوونەوەرێکى
هۆشمەند و ئازاد و پیرۆز و قانع و باوەڕپێکراو و دانا و لێهاتوو و جوان
و سەنگین و پڕ ماناو ئەخلاق و هتد...، ئەکاتە بوونەوەرێک تەنیا شەیداى
فڕینى خۆى بێت بەسەر نامووسى رژاو و ئەخلاقى باو و سەنگینییە سووکەکەى
و لێهاتووە ریاکارەکەى و داناییە گێلییەکەى و باوەڕپێکراوە پڕى
گومانەکە و ئازادییە بن دەستەکە و هۆشمەندە گیرۆدەبووەکە،
لە ناو هەموو ماناکاندا
شیعر دێت و ئەڵێ ئەى (من) چەند بێ مانا و بێ
هەقیقەت و بێ وەڵامى؟ چەند بێ گومان و بێ ئازادى و کارەساتاوى؟ چەند
تراژیدى لە ناو گەمەکانى هۆشمەندى و هەبووندا؟ چەند بێ ئاوەز و زەوق و
مەعریفە و ئەخلاق و گەندەڵى لە ناو ئەو گەمە بێ زەوقانەى بێ فانتازیا
لە دین و سیاسەت و ئەدەب و نووسین و رۆشنبیرییەکدا بەڕێوەیان ئەبەیت و
هیچت نیە جگە لە خودایەکى کوژرا و هەقیقەتێکى خنکاو لەناو وەڵامەکانیدا
و ئازادییەکى پڕ لە کەلەپچە و هونەرێکى بێ سەواد؟
تراژیدیا، کە ژیان ئەپێچێتەوە، لە لایەکەوە خوداییەک لە شێوەى (الله)،
شەیتانێک لە شیوەى (یەکەم بوونەوەرى سزادراو) و هەقیقەتێک وەک
ئەلتەرناتیفى خودا، فێڵێک لە بڕى گەمەکانى شەیتان، و دونیا بە هۆشمەندى
و مانا و جوانییەکانى، لە بڕى زمان ، دێن و تراژیدیا ئەکەنە ناو روحى
مرۆڤەوە، ناو هۆشمەندى مرۆڤەوە ناو جەستەى ناو خوێنى ناو هەموو کونیلە
و دەمارەکانى، ناو دیتن و چاو و دەنگ و بیستنەکانى، پێت ئەڵێ ئەى (من)
وەەرە لەگەڵ خودا لەگەڵ قەدەر دەست بخە ناو خەون و گەمەکانەوە، وەرە
لەگەڵ شەیتان جەستەت بخە ناو ئاگرى سزاوە، وەرە لەگەڵ ماناکاندا بە
تەبایى بفڕە و لەسەر جوانییەکانى شەڕ و کوشتن و بێکارییەکانى
رۆشنبیریدا بنیشەوە.
ئیدى ئەو دێت و (من) ئەبات،بێ گەمە و بێ خەون و بێ نووسین و بێ زمان لە
رۆشنبیرییەکدا فڕێت ئەدات، کە هەناسەیەک نەماوە بۆ فانتازیا، بۆ ناسینى
تراژیدیا. بۆ ناسینى تێکشکاندن و ئازادى لە نێو ئاماژەکاندا.
ئیدى لێرەوەیەوە (من) فریا بۆ
شیعر و ئەدەبیات ئەبات، لێرەوە
شیعر بیرمان
دێنێتەوە چ تراژیدیایەک لە گیانمانەوە دزراوە، چ فەرتەنەیەک لە مانا و
لە جوانى فانتازیاى لە روحماندا وشک کردووە،
شیعر دێت و لەسەر
کەلاکمانەوە قاوغى ئەو هۆشمەندییانە ئەشکێنێت و تراژیدیا لە رۆحماندا
خەلق ئەکاتەوە بۆ ئەوەى بتوانین بەدیار ئەو لەشکرەى لەمانا و جوانیدا
خۆى ختم کردووە چ دونیایەکى تۆکمە و خوداییانە و هۆشمەندانە و بێ
فانتازیا و بێ تراژیدیایە دانیشین و خەندەیەک بگرین؟!
 شیعر
دێت و ئەو ریتمانە هەپڕوون بە هەپڕوون ئەکات، دێت و خواکان ئەکوژێت ،
شەیتانەکان ئەکاتەوە بە بوونەوەرى ژیکەلە و دەم بە پێکەنین گوڵیان پێ
ئەچێنێت، جیهانى هەقیقەتەکان پڕ ئەکاتەوە لە تراژیدیا و پێغەمبەرەکان
پیرۆزى گووتەزاکانەوە دەرباز ئەکات و لەگەڵ گومانەکان ئاشتییان
ئەکاتەوە. دونیایەکى دیکە لە تراژیدیا بۆ هەموو بوونەوەرەکان خەلق
ئەکاتەوە و بە هیچیشیان نالچیچت ئەوە ئەدرێسى ماڵەکەتە و لەوێ نیشتەجێ
بە!
لە شیعردا نیشتەجێبوون بەو مانایەى لەسەر هەقیقەتێکى ئەلتەرناتیف خۆت
بگرییەوە نیە،
شیعر بێ پلان دونیایەکان ئەکا بە تراژیدیا و هەر بێ
پلانیش لە پڕبوونەوەى کۆڵانەکانى روح بە گریان یان خەندە یان بەهەر
جیهانێک بۆ خۆى ناکاتە خەم.
لە شیعردا جیهان تاریکە و زمان چاوى هەیە، دونیا پڕە لەمانا و
شیعر پڕە
لە قەوزا، جیهان پڕە لە جوانییەکانى هۆشمەندى،
شیعر پڕە لە تراژیدیاى
فانتازیا. شیعر خۆى لە خۆیدا بۆ جیهانەکانى هەبوون تراژیدیایەکى گەورەیە،
تراژیدیایەکە کە ناهێڵێت جیهان بێ سەر ئێشە بتوانێت بەردەوامى بە خۆى
بدات، شیعر هەموو ساتێک ئەتوانێت ماناکانى هەبوون ئاوەژوو بکاتەوە،
هەموو سستەمە ئەقڵانى و هۆشمەندییەکانى لە ئاماژەدا بکاتە تراژیدیا بۆ
مرۆڤ و بوونەوەرەکانى دى، یان راستتر رووە شاردراوەکانى ئەو سستەم و
ئەقڵانە هەڵداتەوە کە هەر یەکەیان لەسەر کوشتنى ئەوانیدى خۆیان ئەکەن
بە هەقیقەت، هەر یەکەیان بە کوشتنى ئەوانیدى خۆیان ئەکەن بە حەکایەت،
لەسەر بێدەنگکردنى ئەوانیدى خۆیان ئەکەن بە زمان، خۆیان ئەکەن بە رەنگ،
بە هونەر ، بە هێل و بە سێبەر و بە جوانى. ئەمە هەمووشى لە غیابى
تراژیدیادا، لە بێدەنگ بوونى تراژیدیادا، لە پەراوێزکردنى تراژیدیا و
کوشتنى فانتازیادا.
شیعر ئەو رووگەیەیە، حەیایەک بە زمان ئەداتەوە، حەیایەک بە تراژیدیا و
فانتازیا ئەداتەوە، حەیاش بە مرۆڤ خۆى ئەداتەوە، لە کاتێکدا هەبوون
لەگەڵ هەر مانایەکى دا، هەزاران ماناى دى ئەکوژێت، لە کاتێکدا لەگەڵ
هەر جوانییەکیدا هەزاران جوانیدیکە تەفروتونا ئەکات، لە ساتێکدا لەگەڵ
باڵادەستبوونى جۆرە مرۆڤێکدا هەزارن مرۆڤى دى ئەسڕێتەوە، لەکاتێکدا
لەگەڵ فۆنۆسێنتراڵێکدا هەزاران دەنگى دیکە کپ ئەکات، لەگەڵ هەر
لۆگۆسینتڕاڵێکدا هەزران لۆگۆسى دى فەنا ئەکات، ئەوە
شیعر بە ئاماژە، بە
فانتازیا دێت و هەموو هەبوون ئەخاتە ناو گەمە پێ پلانەکانى زمانەوە،
ناو رۆل و رێسا بێ مەبەستەکانى ئاماژەوە، ناو خەون و ئازادییەکانى
فانتازیاوە.
ئیدى پەیوەندى (من) بە خودا و شەیتان و ئەدەبیات و
شیعر و نووسین و عەشق
و ژن و خوێندنەوە و فەلسەفە و ئیرادە و باوەڕى و دواتریش هەقیقەت هیچ
نیە.. جگە لە تراژیدیا نەبێت، تراژیدیاش جگە لە
شیعر رەنگە چیدیکە نەبێت.
25/12/2007
|
