٢٠\١١\٢٠٢٥

تاوانبارێكی گرنگی تاوانی جینۆسایدی بارزانییەكان و ئەنفال مرد.

عەلی مەحمود محەمەد   

فارس نیعمە حوسێن محیاوی نەئاما هوسسائن ئال-مهوائ فارس ناسراو بە ئەبو ریم، لەدایكبووی ٠٣-٠٧-١٩٤٠ ، سەر بە خێڵی محێیە كە لە شاری یوسفیەی خوارووی بەغداو ناو شاری بەغدا جێگیرن، لە شیعەو سونە پێك هاتوون، فارس لە باڵە شیعەكەیەتی.

فارس نیعمە دەرچووی خولی ٣٦ ی كۆلێژی سەربازی بووە لە ساڵی ١٩٦٠، بەشداری كودەتای سەربازی بەعسییەكانی كردووە لە ٨ی شوباتی ١٩٥٨، رۆژی ٩ی شوبات سوكایەتی بە جەستەی عەبدالكەریم قاسم كردووە ، لە بەردەم كەناڵی راگەیاندن جەستە ساردو سڕەكەی بە قژ رایكێشاوە، هەرچەندە سەرباز بووە، لێ لە ئەشكەنجەدانی سەلام عادیل بەشداری كردووە، دەرچووی خولی ٣٥ی كۆلێجی ئەركانە لە ساڵی ١٩٧٠.

زۆر پۆستی گرنگی لە سلكی سەربازی عێراقی وەرگرتووە، لەوانە ڕاگری كۆلێژی ئەركان لە ساڵی ١٩٨٢، جێگری سەرۆكی ئەركانی سوپا بۆ كاروباری راهێنان، سەرۆكی زانكۆی البكر بۆ خوێندنی باڵای سەربازی ، لە ساڵی ١٩٨٣ بووە بە فەرماندەی فەیلەقی ١ ، لە ساڵی ١٩٨٨ بە وەكالەت فەرماندەی فەیلەقی ٥ بووە.
عەقید نیعمە فارس محیاوی كە ئەوكاتەی فەرماندەی لیوای ٦ی زرێپۆش بوو، فەرماندەیی سەركوتكردنی راپەڕینی سەفەری شیعەكانی كردووە لە لە رێكەوتی ٨ و ٩ی شوباتی ساڵی ١٩٧٧، كە بەعس رێگری كرد ئەو ساڵە شیعەكان ئەربەعینییە بكەن، ئەو تاوانە لە مێژوودا بە روداوی خان نص بەناو بانگە( خان ئەلحەماد (خان نص) یەكێكە لە گرنگترین شوێنە مێژووییەكانی قەزای ئەلحەیدەرییە لە پارێزگای نەجەف).

لیواكەی محیاوی لە نزیك شاری موسەیب جێگیر ببوو، نزیكەی ٤٠ كیلۆمەتر لە كەربەلاوە دوور بوو، نزیكترین پێكهاتەی سەربازی بووە لە شوێنی راپەڕینەكەوە. لیوای زرێپۆشی شەشەم بە هەر سێ كەتیبەكەی و فەوجی پیادەی میكانیكیەكەیەوە رۆڵی سەرەكییان گێڕا لە سەركوتكردنی راپەڕینەكە، راپەڕینەكە تاكو رێكەوتی ١٢ی شوبات بە تەواوی دامركاندەوە، لەو روداوەدا دەیان كەس كوژران و سەدان كەسیش لە راپەڕیوانان دەستگیر كران.

فارس نیعمە لە رێكەوتی ١ی فیبریوەری ساڵی ١٩٧٦ پلەی سەربازی فەریق روكنی بۆ صەدام حوسێن بەست، لە گەڵ بەخشینی ماجستێر لە بواری زانستی سەربازی، لە كاتێك رۆژێك سەربازی نەكردبوو، لە رێكەوتی ١٧-٧-١٩٧٩ پلەی موهیب روكن لە لایەن ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆرشەوە پێ بەخشرا، پۆستێك وێنەی لە جیهاندا نەبووە.

بە پێی بەڵگەنامەی كۆمیسیۆنی باڵای نیشتمانی بۆ ریشەكێشكردنی بەعس - بەشی زانیاری، ژمارە ١، ڕیكەوتی ٢-١-٢٠٠٥، سەبارەت بە لیوا ڕوكن نیعمە فارس محیاوی هاتووە (لیوا ڕوكن ، ئەفسەری پێشووی هێزە چەكدارەكان، لە ڕیزەكانی سەربازیی بەرز بوەوە تاكو گەیشتە پلەی لیوا روكن، وە لە ڕیزەكانی پارتی بەعسی لە ناوچوو (بیرۆی سەربازی) سەركەوت تا گەیشتە تا بوو بە ئەندامی مەكتەبی سەربازی (سكرتێری لقی سەربازی حوتەین و یەرموك)، پاشان وەك باڵیۆز لە یەكێك لە وڵاتان دامەزرا، یەكێكە لە تاوانبارانی سەردەمی شەڕی ئێران و عێراق، كە سەرۆكایەتی لیژنەكانی لە سێدارەدانی كردووە لە كەرتی چوارەم لە پارێزگای میسان و كەرتی فەیلەقی دوو لە پارێزگای دیالە دادەنرێت، بە یەكێك لە چەقۆكێشانی ڕژێمی پێشوو دادەنرێت، دەبێت لەسەر تاوانەكانی لە كاتی شەڕی ساڵانی نێوان ١٩٨٠ تاكو ١٩٨٨ ( شەڕی ئێران-عێراق) دادگایی بكرێت.

فارس نیعمە محیاوی دووا خزمەتی بۆ بەعس وەرگرتنی پۆستی باڵوێزی عێراق لە فلپین و نەمسا بوو، وە یەكێك بوو لەوانەی كاری بازرگانی بۆ عودەی دەكرد، دوای روخانی صەدامیش بەردەوام بوو بۆ كاركردن بۆ پاشماوەی بەعس، لە شاری ڤیەنا هێلانەیەكی سیخوڕی بۆ درووست كردبوون، دووا پۆستیشی دوای روخانی صەدام خانەنشینكردنی بوو بە پۆستی فەریق رووكن تا مردنی لە ٢٨ی ئۆگستستی ٢٠٢٥ بەردەوام بوو، لە كاتێكدا ناوی لە لیستی تۆمەتبارانی ئەنفال هەبوو وە داواكراوی ەیسی تاوانی ئەنفال بوو.

بەشداریكردنی لە سەركوتكردنی گەلی كورد.

زانیاری وردمان لەسەر كارەكانی نییە دژ بە گەلی كورد، هەرچەندە بە پێی وتەی عەلی حەسەن مەجید خزمەتی سەربازی بە پلەی ئەفسەری زۆر بووە لە كوردستان، كە لەو كاتەوەی ئەو كۆلێجی سەربازی تەواو كردووەو پلەی جیاجیای سەربازی هەبووە، لەو ماوەیە ٢٦ ساڵی جەنگ بەردەوام بووە، ئەوەی بۆ ئێمە زانراوە بە بەڵگەی تاوانبارییەوە، لە پۆستی باڵاوە بەشداری هەردوو تاوانی جینۆسایدی بارزانی و جینۆسایدی ئەنفالی كردووە.

لە ساڵی ١٩٨٣ ئەو پۆستی فەرماندەی فەیلەقی ١ وەردەگرێت، لەو كاتەی جەنگێك هاتە پێشەوە بە ناوی فەجری دوو بە كوردییەكەی بەناوی شەڕی حاجی ئۆمەران بە ناو بانگە، بارزانیش لە یاداشتەكانی خۆیدا ئاوا ئاماژەی پێ دەدات " هێزەكانی ئێران لە لایەن شیرازی و موحسین ڕەزاییەوە فەرماندەیی دەكران، هێزەكانی عێراقیش لە لایەن فەریق ڕوكن، نەعمە حوسێن فارس ئەلمحیاوی، فەرماندەی فەیلەقی پێنجەوە سەرپەرشتیی دەكران. سەددام خۆیشی سەردانی دیانای كردبوو، لەم شەڕە عێراق چەكی كیمیایی بەكار هێنا-بارزانی و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد - بەرگی چوارەم ١٩٧٥-١٩٩٠ شۆڕشی گوڵان- ل ٢٠٥. ".

لەو كاتە ئەو فەرماندەی فەیەقی یەك بوو نەك پێنج" فەیلەقی پێنج ئەوكات هێشتا پێك نەهێنرابوو"، لەو جەنگە ئەو شكستی هێنا بەشێك زۆر لە خاك و چیاكانی لە دەست دا، لیوای ٦٥ی قوات خاصە بە هاوكاری جاشەكان گردمەندیان گرتەوە.

محیاوی لە پەلاماردانی بارزانییە سڤیلەكانی ناوچەی دیانا و شوێن بزركردنیان بڕیار دەربووە، وەك لە بەڵگەنامەی نهێنی و كەسی سەركردایەتی فەیلەقی یەكی پێشەنگ، ئەركانی گشتی ، ئەمن ژمارە امن-١١-١ لە رێكەوتی ٢٥-٨-١٩٨٣ بۆ العمید الركن احسان كامل شبیب ، بابەت پێكهێنانی لێژنە بە واژۆی اللوا الركن نعمە فارس حسین قائد الفیلق الاول ،وە پرۆفیسۆر عەلی تەتەر ئاماژەی پێ دەدات حكومەتی عێراق پاش ئەم تاوانە، لە ئابی ١٩٨٣، بە فەرمانی سەركردەی فەیلەقی یەكی سوپای عێراق، لیوای ڕوكن نەعمەت فارس حوسێن بە هەماهەنگی لە گەڵ لقی باكووری لەشكری حزبی بەعس لیژنەیەكیان، بە سەرۆكایەتیی عەمیدی ڕوكن ئیحسان كامل شەبیب پێكهێنا بوو، كە كارەكەیان بریتی بوو، لە ئەنجامدانی ئامارێكی ئەمنی لە سەر هەموو نیشتەجێبووانی قەزای سۆران و ناحیەی دیانا و گوندەكانی دەوروبەر، بۆ ڕێوشوێنی پێویست بۆ دانانی ڕاددەیەك بۆ بزاڤی)خائین و بەكرێگیراوان (بە پێی دەربڕینی ئەوان و دۆزینەوەی جێگایەك، كە یەكەكانی لەشكری و ئیداری عێراق بۆی بگوازرێتەوە كە ئاسانتر بتوانن بیانپارێزین. هەروەها بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەر كردەوەیەكی نائاسایی، لە ٩ی ئابی ١٩٨٣ هێزێكی تەواویان پێكهێنا بوو، و پیلانێكی ئەمنییان دانابوو بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەر پێشهاتێك. بەم شێوەیە حكومەتی عێراق لاپەڕەیەكی نوێی لە سەر تاوانەكانی دژ بە مرۆڤایەتی و گەلی كورد لە بێدەنگی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی تۆمار كرد كە تا ئێستاش شوێنەوارەكانی بەسەر كومەڵگای كوردیدا ماوە. بەلام دوای ئازادكردنی عێراق، لەسەر كۆمەڵكوژی بارزانییەكان، هەر یەك لە عەلی حەسەن ئەلمەجید، تارق عەزیز عیسا، سەعدون شاكر مەحموود، سەفیان ماهرحەسەن، وەتبان ئیبراهیم حەسەن، حامد یوسف حەمادی و حكمەت مزبان ئیبراهیم لەلایەن دادگای بالای تاوانەكانی عێراق بە تاوانی كۆمەڵكوژی دادگایی كران -حكومەتی عێراق و جینۆسایدی بارزانییەكان پرۆفیسۆری هاریكار دكتور عەلی تەتەر-تایبەت بۆ گولان نوسیویەتی- كۆمەڵكوژی بارزانییەكان و بێدەنگی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕێگەی بۆ ئەنفالی گەرمیان و كیمیاباران خۆشكرد سیاسی ژمارە (٩٤٠) ٠٥-٠٨-٢٠١٣. رۆژی دووای دەستنیشانكردن و ئاگاداركردنەوەكەی ٩ی ئاب، گرتن و بێسەروشوێنكردنی بارزانییەكانی قەزای سۆران دەستی پێكرد.

تەنانەت ئەو راپۆرتانەی ئیستخباراتی سەربازی دابوویان كە گوایە پارتی ئەفسەری پلە باڵای ئێرانی هێناوەتە ناو عێراقەوە بۆ نەخشە كێشان بۆ هێرشەكەی ٢٣ی یۆلی ١٩٨٣ ی حاجی ئۆمەران ، رۆڵی محیاوی وەك فەرماندەی فەیلەق و بەرزترین بەرپرسی بەعسی سەربازی كوردستانی تێدا بووە، كەچی بە رووكەشیش بێت ناوی لە دۆسیەی بارزانییەكان نەهاتە پێشەوە.

سەبارەت بە كەیسی دووەم كە تاوانی جینۆسایدی ئەنفالە، فەریق ركن (نعمە فارس حسین) یەكێكە لە داواكراوانی كەیسی ئەنفال لە لیستی تۆمەتبارانی دادگای بالای تاوانەكانی عێراقی، وە یەكێكە لەو ٢٤ تۆمەتبارە سەرەكییە داواكراوەی خولی یەكەمی دادگا، لە داوا نامەی دادگای باڵای تاوانەكاندا ناوی ٢٤ تاوانبار هاتووە بە پێی نووسراوی ژمارە ف٢، ١٤٤٥ لە ڕێكەوتی ١٨-١٢-٢٠٠٥ ی دادگای باڵای تاوانەكان، ژمارەی فایل ٩١٠١ و ٩١٠٢ لە كۆی ٩٣٠٢ فایلی ئامادەكراو بۆ دادگا لە كەیسی تاوانی ئەنفال، بڕیاری گرتن بۆ ٢٤ تاوانبار دەرچووە لەسەر داوای دادوەری لێكۆڵینەوە، لەو داوا نامەیەدا نیعمە فارس ژمارە ١٣ەیە، (ناوی لە لیستی ٤٢٣ تۆمەتباری ئەنفال هاتووە بە ژمارە ٨٦ -الفریق الركن (نعمە فارس حسین) معاون ڕئیس اركان الجیش للتدریب).

لیوا ڕوكن فارس حوسێن محیاوی لە پاڵ كەماڵ ساجت و سوڵتان هاشم سەركردایەتی پرۆسەی ئەنفالی یەكی كردووە (٢٣-٠٢-١٩٨٨ بۆ ١٩-٠٣-١٩٨٨)، لە دانپێدانانەكانی سولتان هاشمدا ناوی هاتووە ٨١٤٧ بۆ ٨١٧٩.

ئەو سەرپەرشتی قۆڵی مەرگە -بنگرد-كانی توی كردووە لە هێرشی پەلاماری ئەنفالی یەكدا، كە سەرەتای پرۆسەی ئەنفالی ١ لەو قۆڵەوە درزی تێكەوت، هێزەكەی ئەو كە فرقەی ٢٤ی سەر بە فەیلەقی ٥ بوو، لە كاتژمێر شەش و نیوی بەیانی رێكەوتی ٥ی ئازاری ١٩٨٨ گەیشتۆتە كانی تو، ناو قوڵایی ناوچەكە، بە بەشداری ئەم فەوجە جاشانە( ١،٢٦،٨٢،٩٨،١١٢،١١٤،١٤٨،١٧٥،٦٦،٩١،١٤٠،١٤٧،١١٠،١٧،٥٩،١٢٦،٢٢).

" بە پێی وتەی سكاڵاكەرانی دادگای باڵای تاوانەكان هەرچی ٨٠ بۆ ٩٠ ئەنفالكراوەكەی گووندی سێدەرە كە لە رێكەوتی ٥-٣-١٩٨٨ ئەنفالكراون، بردراون بۆ رانییە دەوروبەری ١٠ رۆژ ماونەتەوە(لە بارەگای فرقەی ٢٤)، دواتر بردراون بۆ هەولێر نزیك ٤٠ رۆژ لەوێ ماونەتەوە، ئەوجا رەوانی سەربازگەی تۆبزاوە كراون، لەوێ ٣ رۆژ ماونەتەوە، دواتر پیرەكانیان بردووە بۆ سەربازگەی نگرە سەلمان و گەنجەكانیان روفاتیات لە گۆڕە بە كۆمەڵەكان حەزەر دۆزراونەتەوە".

"بەڵام بە پێی نووسراوی بێ ژمارەی بەڕێوەبەرایەتی حەرەكاتی سەربازی لە ٢ی ئازار ٤٣ پیاو و ٣٩ منداڵ، ١٧ ژن لە سنووری مەرگە دەستگیركراون ، وەك خێزانی تێكدەران ناسێنراون، وە ٤٣ تێكدەر كوژراوە، ٢٨٣ ش بریندار كراون".

"لێ ئەوانەی بە لێبوردنە درۆینەكە گەڕاونەتەوە، وەك خۆیان دەگێڕنەوە لە پرۆسەی دادگایی ئەنفال، لە رۆژانی ٢٨-٣ و ٧-٤ لە گوندی سونێ و گوندەكانی تەنیشت سەنگەسەرەوە، لە رێگای جاشەكانەوە خۆیان داوە بە دەستەوە، لە سونێوە گواستراونەتەوە بۆ فرقەی چوارقوڕنە(فرقەی ٢٤ی سەر بە فەیلەقی ٥)، رۆژێك لە مودیریەی ئەمنی هەولێر، بردراون بۆ سەربازگەیەك لە نێوان موسڵ و هەولێر ٤ رۆژ لەوی ماونەتەوە، پێی دەچێت بارەگای فەیلەق بووبێت، چوار قاعە بووە، ژن و پیاو جیاكراونەتەوە، هەندێكی دیكە لە سونێوە بۆ چارقوڕنەو ئەوجا بۆ هەولێر مانگێك لەوێ ماونەتەوە، دواتر نێردراون بۆ زیندانی سەربازگەی تۆبزاوە".

محیاوی لە بەرامبەر رۆڵی لە سەركردایەتیكردنی قۆڵێكی سەرەكی ئەنفالی یەك دووجار خەڵات كراوە، لە نووسراوێكی سەركردایەتی گشتی هێزە چەكدارەكان ،پێشنیار دەكرێت رێزلێنان بۆ كۆمەڵێك فەرماندەی سەربازی باڵا بكرێت كە محیاوی یەكەمیانە، نووسراوەكە بە واژۆ ی الفریق الركن علا‌والدین كاڤم حماد امین السر القیادە العامە للقوات المسلحە یە، لە رێكەوتی ٨-١١-١٩٨٨ دەرچووە.

ناوەكان بریتین لە هەر یەكە: فریق روكن نعمە فارس حسین محیاوی جێگیری فەرماندەی فەیلەقی ٥ ،بەخشینی نیشانەی ئازایەتی پێی، بەهۆی بەشداریكردنی لە پرۆسەی ئەنفالی یەك.

بە پێی نووسراوێكی دیكە، سەرۆكایەتی كۆمار - نووسینگەی سكرتاریەتی گشتی فەرماندەیی گشتی هێزە چەكدارەكان، بە واژۆی الفریق الركن علا‌والدین كاڤم حماد امین السر القیادە العامە للقوات المسلحە، بە نووسراوی ژمارە ١-١٨-٥٨١٢، لە رێكەوتی ١٠-١١-١٩٨٨، كە بۆ دیوانی سەرۆكایەتی كۆمار نێردراوە، لە ژێر سەردێری بابەت رێزلێنان، رەزامەندی سەرۆك كۆمار فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكان وەرگیراوە بۆ بەخشینی نیشانەی ئازایەتی بەمانەی لە خوارەوە ناو لە گەڵ پۆستەكانیان دیاریكراوە كە ناوبراو لە سەرتۆپی فەرماندەكانە: "فریق ركن نعمە فارس حسین جێگیری فەرماندەی فەیلەقی ٥، خەڵات بكرێت بە نیشانەی ئازایەتی بەهۆی بەشداریكردنی لە ئۆپەراسیۆنی ئەنفالی یەك".

بە وتەی عەلی كیمیاوی بێت محیاوی لە كوردستان لە ماوەی ٢٣ ساڵی جەنگدا خزمەتی زۆر بووە، هاوكات دوودڵ نەبووە لە پشتیوانی جینۆسایدكردنی خەڵكی كوردستان لە تاوانی ئەنفال و خاپوور كردنی لادێكان و كوشت و بڕی خەڵكە سڤیلەكەی( كۆبوونەوەی مەكتەبی باكوور بۆ پێداچوونەوەی پەلامارەكانی ساڵانی ١٩٨٧ و ١٩٨٨. نەوارەكە مێژووی لە سەر نییە، بەڵام لە ناو كۆمەڵێكدایە بە رۆژانی ٢١ و ٢٢ی كانوونی دووەمی ١٩٨٩ دیاریكراون.

" ترسناكترین قۆناخی هەڕەشەكردن لە عێراق، لە نێوان ئابی ١٩٨٧ و نیسانی ١٩٨٨دا بوو. بارودۆخێكی زۆر خەتەرناك بوو، ئێمە لە ١٨ی شوباتەوە تا ٤ی ئەیلوولی ١٩٨٨ لە بەرەی سەربازیدا كارێكی جیددیمان دەستپێكردبوو، تەواوی فەرماندە یەك لە دوای یەكەكانی فەیلەقی یەك و فەیلەقی پێنج: فەریق نزار (الخزرجی) و سوڵتان هاشمی فەیلەقی یەك و تاڵع الدوری و شەهید محمد الحدیسی و نعمە فارس و ئەیادی فەیلەقی پێنج .. هەموو ئەو پیاوانەی كە ناوم هێنان لەو فەرماندانەن كەوا لە پلەی مولازمییەوە لە باكووری عێراقدا خزمەتیان كردووە، یەكەم كەس لە ناو ئەمانەدا كە هاتبێتە ناو حیزبی بەعسەوە تاڵع الدوری بوو. كاتێ كە بڕیارماندا گوندەكان بڕووخێنین و كۆیان بكەینەوە و هێڵی جیاكەرەوەمان بۆ كێشا (ئەوەی كە بە هێڵی سوور ناودەبرێت) لە نێوان ئێمە و تێكدەراندا، یەكەم كەس كە دوودڵی و گومانی بۆ من دەربڕی لە بەردەم سەرۆكدا تاڵع الدوری بوو، یەكەم كەس كە ئاگاداری كردمەوە تالع الدوری بوو، تا ئەمڕۆش كاریگەریی تالع بە ئاشكرا دیارە. هەموو ئەو گوندانەی نەڕووخاند كە من داوام لێكردبوو، بە لای خۆشیەوە كۆنترین ئەندامی حیزبی بەعسە، ئەی كەوابوو دەبێ خەڵكی تر چۆن بن؟ چۆن قەناعەتمان پێبكردنایە كە كێشەی كورد چارەسەر دەكەین و تێكدەرانیش لە ناو دەبەین؟

بەمجۆرە بە تەلەفزیۆن كەوتینە پیشاندانی (ئەو تێكدەرانەی) خۆیان بەدەستەوە دابوو، بۆ ئەم فەرماندە پایە بەرزانە، باشە دەكرا من ئەمانە هەروا بە سەلامەتی بهێڵمەوە؟ ئەی كەواتە چیم لەم بزنانە بكردایە؟ من پەیامێكم لە پیاوە مەزنەكەوە، لە باوكەوە (واتە سەددام حوسێن) پێگەیشت و پێمڕادەگەیەنێت چاوت لە خێزانی تێكدەرانەوە بێت و ئەمە و ئەوە. فەرماندەی گشتیی ئەمەی بۆ ناردووم و منیش نامەكەم خستە سەرسەرم، بەڵام چاوم لەمانەوە بێت؟ نەخێر، من بە بلدۆزەر دەیانكەمە ژێر خۆڵەوە، پاشان داوای ناوی هەموو گیراوەكانم لێدەكەن بۆ بڵاوكردنەوەیان، منیش وتم: "باشە ئێوە قەناعەتتان نیە بەوەی كەوا لە سەر تەلەفزیۆن بینیوتانن و لە ڕۆژنامەدا خوێندووتانەوە؟" ئەی من ئەم خەڵكە لە ئەژمار نەهاتووە لەكوێ دابنێم؟ بۆیە كەوتمە دابەشكردنیان بە سەر پارێزگاكاندا، ئەوكاتەش دەبوو بلدۆزەرەكان بەملا و بەوڵادا بڵاوە پێبكەم...... ).

لەمانەی خوێندمانەوە، لە زمانی بەڵگەنامەكانەوە، بێ دوودڵی بۆمان دەردەكەوێت محیاوی دوژمنێكی كۆنی سەرسەختی گەلەكەمان بووە.

سكاڵا تۆماردن.

لە رێكەوتی ١٩ی یۆنی ساڵی ٢٠٠٧ ەوە لە لایەن چەند ئەندامێكی ڕێكخراوی چاودێری كوردۆساید چاك و دەرەوەی ئەو رێكخراوەوە، وەك تۆمەتبارێكی ئەنفال سكاڵای یاسایی لەسەر تۆمار كرا لە لای پۆیسی نەمساوی، لە ڕێكەوتی ١١-٠٩-٢٠٠٧ سكالای سكاڵاكەران گەیشتبووە دەست دەزگاكانی نەمسا و لەو رێكەوتە وەڵامیان داینەوە، لە رێكەوتی ٢-٢-٢٠٠٩ داواكاری گشتی نەمسا وەلامیان داینەوە كە دۆسییەكە لە بەردەستیانەو چاوەڕوانی وەرگرتنی زانیارین لە عێراقەوە، وە شاندیان ناردبوو بۆ عێراق بۆ كۆكردنەوی زانیاری لیچ دەست بەتاڵ گەڕانەوە، ئەوانەی بەشدارییان كرد لە پرۆسەی سكالاكە: خوالێخشبوو ناجی عەقراوی، و ف هاوولاتییەكی عەرەب لە نەمسا زانیاری تایبەت بە ناوی فەرمی و ناونیشانی تاوانباری كۆكردەوە، وە كاك ڕەزا حەمەی شاعیر خۆبەخشانە چەند بەڵگەنامەیەك لەسەر تاوانباری ناوبراوی وەرگێڕایە سەر زمانی ئەڵمانی، هەروەها بەڕێزان شاخەوان شۆڕش، گۆران هەڵەبجەیی، هیشام ئاكرەیی،دەرسیم دیبەگەیی، قادر نادر، روناك شوانی و عەلی مەحمود سكاڵایان تۆمار كرد، نابێت ئەوە لە یاد بكەین تا مردنی كاك شاخەوان شۆرش بەردەوام نامەكانی بە ئینگلیزی نووسیووە بۆ لایەنەكان.

بە هۆی گەڕانەوەی من بۆ كوردستان و پچڕِانی پەیوەندییەكان، پشتگوێ خستنەوە لە لایەن دادگای بالای تاوانەكانی عێراقەوە كە هاوكاری داواكاری گشتی نەمسایان نەكرد، وە چەندین جار بانگەوازمان كرد كەس دەستی هاوكاری بۆ درێژ نەكردین، چەند هەوڵمان دا پارێزەرێك بگرین سەركەوتوو نەبووین، تەنانەت لەو كاتە بەڕێز عوسمانی حاجی مەحمود ئامادەیی ئەوەی دەربڕی خەرجی گرتنی پارێزەر بگرێتە ئەستۆ، هەروەها دەست نەگەیشتنمان بە بەڵگەنامە لەسەر ناوبراو، وە پەیوەندییەكانمان لە گەڵ رێكخراوە تایبەتمەندەكان وەك ئێستا نەبوو، بۆیە سەركەوتوو نەبووین ،هەرچەندە ماوەیەك پێش مردنی هەنگاوی باشمان نا بۆ زیندوو كردنەوەی دۆسیەكە كە بەڵگەی چاكمان دەست كەوتبوو، وەلێ كار لە كار ترازا.

هەرچەندە لە ١١ی ئۆگستی ٢٠٢٢ لە رێگای پزیشكێكی ئازیزەوە بەناوی هـ س بە نامەو ئیمەیل پەیوەندیمان كردەوە بە داواكاری گشتی نەمساوە بەڵام بێ وەڵامبوو، كێشەی كورد ئەوەیە زۆر كەس دڵسۆزەو نەتەوەییە وەلێ كە دەگاتە پرسی دادگایی تاوانباران ستاپ دەكات.

ئەو لە ٢٨ی ئابی ٢٠٢٥ مرد و رزگاری بوو، كوردێك پرسەی گەرمی بۆ دانا، ئەویش تاوانبارێكی ئەنفالی دانیشتووی نەمسایە، نووسەر و رۆژنامەنووسەو ئەندامی ئەمنستی ئەنتەرناسیۆنال، راوێژكاری فەوجی ٧٩ی جاشە سوكەكانی پێشووجەلال چەرمەگا بوو:

 https://algardenia.com/2014-04-04-19-52-20/qosqsah/68758-2025-08-29-15-11-02.html

پرسەی ئەو لە نەمساو بەغدا گەرم بوو، لە حكوومەتی نوێی عێراقیش وەك فەریق روكنێكی خانەنشین مرد، لەو وڵاتە سەیرە قوربانی و جەلاد هەموو پێكەوە خانەنشینن، جیاوازییەكانیان ئەوەیە موچەی خانەنشینی زیاترەو پۆستەكانیان باڵاترە.

لەم چەند ساڵە محیاوی چوارەم تاوانباری جینۆسایدی كوردە لە دەرەوەی وڵات دەمرێت لە دوای تاریق رەمەزان، وەفیق سامەڕائی و مەلا عوزێرەوە، مردنی ئەوان بۆ دڵسۆزانی كەیسی جینۆساید ئازارەكەی بە ئەندازەی مەرگی باوكە، چونكە بێ دادگایی و سزا دەڕۆن و رزگاریان دەبێت، دەبێت دووعا بكەین تاوانبارانمان بۆ بهێڵیت بەڵكە رۆژێك غیرەت پەیدا بێت دادگایی بكرێن.

ماڵپه‌ڕی عه‌‌لی مه‌حمود محه‌مه‌د