٥\٨\٢٠١١

ته‌که‌ی دڵ.

فه‌رشید شه‌ریفی  

- «چوارو دڵی!» - «په‌نجو دڵی!» - «ته‌که‌ی دڵ!» - «گه‌مه‌ نمه‌که‌روو! تاقه‌تم نییه‌ن...!»

ڕه‌حمان تووڕه‌ بی و گه‌مه‌که‌ش شێونا. وه‌ڵێنه‌ ئادی شێونا و ڕه‌حمانیچ په‌ی به‌هانێ گێڵێ و شێوناش. بڵاوه‌شا که‌رد. وه‌ره‌قه‌کێ گرد دڵێ بێنێ، به‌ڵام به‌ دڵش نه‌وێ. گه‌مه‌که‌ش به‌ دڵ نه‌وێ! چه‌نیی ته‌که‌ی دڵی، فره‌ به‌ینش وه‌ش نه‌وێ. فره‌و وه‌ختا سه‌رنجه‌ش دابێ، هه‌رکای ته‌که‌و دڵی ده‌سو ڕه‌حمانیوه‌ به‌ی واری، گه‌مه‌که‌ش دۆڕنان. باوه‌ڕش به‌ خورافه‌ و چێوه‌ نه‌حسه‌کایچ نه‌وێ، به‌ڵام پاسه‌ ئێ وه‌رو چه‌ماش ڕه‌حمان یا ده‌سش پیسه‌ن یا چه‌مێش. یا هه‌ردوه‌شا! یا ڕه‌نگه‌ هیچکامیچ نه‌ویه‌بۆ و ئاد وه‌رو وێشۆ پاسه‌شه‌ زانابۆ. ئه‌داش باوه‌ڕی فره‌ش به‌ چه‌می بێ. هه‌میشه‌ واچێ مشۆ ئینسان هاگاش جه‌ چه‌می خراوی بۆ. واچێ چه‌م هه‌ن، کابرای کۆر مه‌که‌رۆ. چه‌م هه‌ن، چۆو سواڵێ مه‌دۆ ده‌سو پیایوه‌. چه‌م هه‌ن، پیای یانه‌وێران مه‌که‌رۆ. واچێ چه‌م هه‌ن سه‌ره‌و پیای مه‌چه‌قنۆ هه‌ڕێره‌ و نمازۆ سه‌ره‌ به‌ر باورۆوه‌. واچێ چه‌م هه‌ن ئنده‌و گوله‌ی کاریگه‌ره‌ن... گولێوه‌ که‌ جه‌ په‌شتیوه‌ ماڵۆ پیایره‌. (ڕه‌نگه‌ هه‌ر پیاش نواته‌بۆ، ژه‌نیچش واتێبۆ). به‌ڵام وێش هه‌رگیز باوه‌ڕش به‌ چه‌می نه‌وێ. چه‌می خراو! یا چه‌می پیس!.

ئه‌دایش هه‌میشه‌ واته‌بێش بابه‌ش چه‌م دریا. خه‌ڵکی چه‌م دا. ئنده‌ دیای شۆنه‌و ماڵیشه‌ره‌ و ئنده‌ حه‌سێو و کتێوو ماڵیشا که‌رد، تا سه‌ره‌شا وارد.

بابه‌ش فره‌ ده‌وڵه‌مه‌ند بیه‌بێ و کاروبارش فره‌ خاس بێ. سنوورو «بیارێ»نه‌ قاچاخ که‌رێ. ڕاو «نه‌وسوود»یه‌نه‌ به‌ بارۆ نیابێشا شۆنیش و ته‌قه‌شا وه‌نه‌ که‌رده‌بێ. ژاندارمه‌کا. ژاندارمه‌کا ته‌قه‌شا وه‌نه‌ که‌رده‌بێ و کوشته‌بێشا. باره‌که‌ش فره‌ بیه‌بێ و پاسه‌شا زانابێ باره‌قاچاخی په‌وسینه‌ن!!! چا باره‌ قاچاخا که‌ فره‌ قاچاخێنێ و حکومه‌ت چه‌نه‌شا وه‌ش نمه‌بۆ. دماو ئانه‌یه‌ لوایبێنێ سه‌رو ته‌رمه‌که‌یش و باره‌که‌شا که‌رده‌بێوه‌، بێژگه‌م چایی و سابوونی هیچی ته‌ریش په‌نه‌ نه‌ویه‌بێ. به‌ڵام تازه‌ کار جه‌ کاری ترازیابێ. تازه‌ مه‌رده‌بێ و نه‌گێڵێوه‌ ماوه‌. نه‌تاوێ گێڵۆوه‌ دماوه‌ و واچۆ ته‌قه‌م وه‌نه‌ مه‌که‌ردێ، چایی و سابوونی زیاته‌ر هیچم نییه‌ن په‌نه‌!.

*  *  *

کورته‌که‌ش که‌رده‌نه‌ و ملپێچه‌که‌ش بینا ملشه‌ره‌ و زیاره‌. گه‌ره‌کش بێ بلۆوه‌ په‌ی یانه‌ی، به‌ڵام نیمه‌نه‌ ڕاکێش واڕا و پێچش که‌رده‌وه‌ ڕوه‌و کووجێی ئه‌ولایینێ.

واران لێزه‌مه‌ که‌رێ. کیفه‌و وای پێچیێوه‌ دلێ کووجییه‌کێ و، بێ پرته‌پرتو چه‌ما نه‌تاوێ یه‌ک هه‌نگامه‌ بنیۆ. وا پێسه‌و بازنه‌ی خولیێوه‌ و هه‌ر جاره‌ ده‌ دوانزه‌ چزێ واران چزنێ ده‌موچه‌میشه‌ره‌.

- بێفه‌ڕته‌ر جه‌ ته‌که‌و دڵی هه‌ر نییه‌ن! هه‌ر نه‌ویه‌ن! هه‌ر نه‌ویه‌ن و هه‌ر نییه‌ن! هه‌ر بێفه‌ڕ بییه‌ن! خودای هه‌ر به‌ بێفه‌ڕیی وه‌ش که‌رده‌ن! جارێو ئا ڕه‌حمانه‌ سیسه...‌ چادی بێفه‌ڕته‌ره‌ن. ئه‌چی دمانه‌ فره‌ته‌ر وه‌رو چه‌مامۆ که‌وته‌ن. نمه‌زانوو وه‌ڵته‌ریچ هه‌ر پاسه‌ بیه‌نه‌ و من نه‌زانانم...؟! یا واچی وه‌ڵته‌ریچ زانابۆم و به‌ وێم نه‌زانابۆم! یا دره‌نگ زانابۆم! یا هه‌ر نه‌زانابۆم و ئیسه‌ زانابۆم!؟ داخۆ کێ ته‌ری زانابۆ! یا کێ ته‌ری نه‌زانابۆ! یا ڕه‌نگه‌ که‌م که‌سی زانابۆ. داخۆ ئا که‌م که‌سێ کێ با؟! ئه‌گه‌ر هه‌ن پچی نه‌دیه‌نم؟ پچی تا ئیسه‌ تووشم به‌ تووشش نه‌ویه‌ن؟.

فه‌خره‌دین! فه‌خره‌دین یۆ چانیشا بێ زانابێش! یه‌که‌م جار وێش وسته‌بێ دلێ بیره‌و ئاوه‌و حه‌وشه‌کێشا، به‌ڵام یاوای دادشه‌ره‌ و به‌رشا ئاورده‌وه‌. دماته‌ر نه‌فته‌ش که‌ردێبێ وێشه‌ره‌ و وه‌رو چه‌ماو ئه‌دایشۆ وێش ئایر دابێ. ئه‌داش لاڵه‌ بێ. سه‌رو ویلچریوه‌ بێ. هه‌میشه‌ سه‌رو «ویلچر»یوه‌ بێ و بێ «ویلچر» نه‌تاوێ یه‌ک هه‌نگامه‌ پا بواڕۆوه‌. یا مشیای هه‌ردوه‌ گۆچانه‌کێش پاڵو ده‌سیشه‌نه‌ بیاینێ، یا هه‌ر به‌ ویلچر بلوای ڕانه‌. داد و بێدادیچش فره‌ش په‌نه‌ شییه‌بێ، تا هامسا یانه‌کێش ئاگادارێ که‌ردێوه‌. تا یاوای سه‌رش، پڕووزیابێ. بیه‌بێ چزڵیکی. دوێ په‌توێشا دابێ ملشه‌ره‌ و کوشنابێشاوه‌. چاولای هه‌رگیز نه‌ویوه‌ فه‌خره‌دینه‌که‌و جارانی. چه‌مێش یۆشا هه‌ر وه‌ختو وێ ئایرداکه‌ی، کاسه‌نه‌ که‌وته‌بێره‌ و پۆسو ته‌وێڵێش ئامه‌بێ ملو یاگه‌کێشه‌ره‌ و پۆشنابێشه‌ره‌. به‌ڵام یاگه‌کێش هه‌ر قرۆڵه‌ بێ. لاو چه‌پو ملیچش چه‌سپیابێوه‌ شانه‌یشه‌ره‌ و نه‌تاوێ پا لاره‌ لا که‌رۆوه‌. هه‌ر وه‌ختێ گه‌ره‌کش بیای لای چه‌په‌ره‌ گێڵۆوه‌ دماوه‌، مشیای ته‌مامو به‌ده‌نیش چه‌رخنایوه‌. ئه‌و چه‌مه‌که‌یچش شیرازه‌ش تێک شیه‌بێ و بۆقی بۆق، به‌رپڕابێ. به‌ڵام وینێ. چه‌نیی ویناکه‌یش که‌س نه‌زانێ چه‌نییه‌ن، به‌ڵام وینێ. ڕه‌نگه‌ گرد چێوش سه‌ره‌و وار دیه‌بۆ. ڕه‌نگه‌ گرد چێوش لاوه‌لا دیه‌بۆ. ڕه‌نگه‌ سوورش به‌ ڕه‌ش دیه‌بۆ. یا که‌وه‌ش به‌ چه‌رمه‌ دیه‌بۆ. یا سه‌وزش به‌ قاوه‌یی. یا ڕه‌نگه‌ هه‌ر ڕه‌نگه‌کێش جیا نه‌که‌رداینێوه‌ و گرد چێوش به‌ ڕه‌ش و چه‌رمه‌ وینابۆ!.

یاوێ هه‌ر که‌سی، ته‌نیا داواو جگه‌ره‌یش چه‌نه‌ که‌رێ و هیچی ته‌ر. سۆح تا وێره‌گه‌ چل په‌نجا جگه‌رێ کێشێ. نه‌کێشێچشا، ده‌مکێششا که‌رێ و ئا ئه‌نگووسێچه‌ جگه‌ره‌کێشا په‌نه‌ گێرێ، زه‌ردێ بیێبێنێ و، ڕێک ئنده‌و بیس و په‌نج پاییزا، زه‌ردیشا پۆوه‌ بێ. بیس و په‌نج پاییزێ گه‌ڵای زه‌ردێ. جگه‌ره‌کا جه‌ خه‌ڵکی سانێ و هێشتای کابرا په‌شته‌و پایش هۆرنه‌که‌رده‌بێ، ئاد قنگه‌جگه‌ره‌که‌ش فلێقنابێ و فڕه‌ش دابێ قه‌راخو جاده‌ی. هه‌میشه‌ وه‌ڵێ ئانه‌ی فڕه‌شا بدۆ، به‌ سه‌رپه‌نجه‌کاش خاس فلێقنێشا، ئنجا فڕه‌شا دێ. هه‌ست به‌ ئازارێ نه‌که‌رێ. ئه‌نگووسێش ڕۆحشا مه‌رده‌بێ و بووڵه‌و جگه‌ره‌ی هه‌ر به‌ خیاڵشه‌ره‌ نێ.

وه‌ره‌قێش پانێ که‌ردێبێنێوه‌ په‌ی فاڵ گرته‌ی. یانه‌و موختاریه‌نه‌ بێنێ. ئاد و موختار و دوێ ڕه‌فێقێ ته‌ریشا. فاڵه‌که‌ موختاری گرته‌بێوه‌ په‌ی ئادی. واته‌بێش بابه‌ش نمازۆ. مشۆ ئه‌وه‌ڵ ئادی ڕازیی که‌ری، ئنجا وێش. ته‌که‌و دڵی و شاو دڵی، وه‌راوه‌رو یه‌کترینیوه‌ مدرایبێنێ. خوه‌ش ئامه‌بێ. وه‌ره‌قه‌کێش تێکێ دایبێنێ و جه‌ ئه‌وه‌ڵۆ بڕێش دایبێنێوه‌ و دیسانه‌وه‌ پانێش که‌ردێبێنێوه‌. ته‌که‌ی دڵشا نه‌وێ چه‌نه‌! گێڵا دلێشاره‌ پێداش نه‌که‌رد. دڵش یه‌ک چرکه‌ش که‌رد. وه‌رو وێشۆ واتش ئینه‌ فاڵه‌که‌ نه‌بۆ تاڵه‌مه‌نه‌ نویسابۆ؟!

نه‌زانابێش خه‌سره‌وی شارده‌نه‌وه‌ و سه‌ره‌ مه‌نیا سه‌ره‌ش. خه‌سره‌و عاده‌تو هه‌میشه‌یش بێ، سه‌ره‌ نیێ سه‌ره‌و گردی. جه‌ گردی زیاته‌ر، فه‌خره‌دین.

هه‌ر ئا شه‌وه‌ زیابێره‌ و لوابێ په‌ی کوجییه‌کێشا. پاڵش دابێ دارته‌لو وه‌راوه‌رو یانه‌که‌یشاوه‌ و وێش جه‌ وا و وارانی گێل که‌رده‌بێ. وێش دابێ په‌و باره‌که‌ره‌. نه‌ کزه‌و سه‌ردای و نه‌ کیفه‌و وای، کۆڵشا په‌نه‌ نه‌دابێ. چراوێو یانه‌کا تاکوته‌را ڕۆشنێ بێنێ و هه‌واکێچ ئه‌و ئانه‌ی نه‌شێ که‌س چا ساته‌وه‌خته‌نه‌ پاگه‌ره‌ بویه‌رۆ. که‌سش نه‌دیه‌بێ مه‌گه‌ر هه‌ر ئا وه‌خته‌ وه‌ڵێو ئانه‌ی بیاوۆ سه‌رو کووجیه‌کێ، تاپۆیوه‌ش دیه‌بێ. ئه‌جیابێش وه‌همه‌ن، به‌ڵام ئه‌و تاپۆو خه‌سره‌وی شێ.

- «خه‌سره‌و چێگه‌نه‌ چێش مه‌که‌رۆ؟ پی وه‌ختو شه‌وێنه‌!». وه‌ختێ من زیانیره‌، ئاد هه‌ر یانه‌و موختاریه‌نه‌ بێ. بنه‌ش کوایبێره‌ و ئه‌و ئانه‌یچه‌ نه‌شێ زوو هۆرزۆ».

گۆشش نه‌دابێ په‌نه‌ و نه‌لوابێ سه‌رشه‌ره‌.

سه‌ردا و زقمی زۆرش په‌ی ئاورد. چۆکێش دایره‌ و کژمووڵه‌ش که‌رد و سه‌ره‌ش چه‌قنا یه‌خێو کورته‌که‌یشه‌ره‌. ملپێچه‌که‌یچش دا ده‌مولووتیشه‌ره‌. هه‌م گه‌رمش که‌رێوه‌ و هه‌میچ ئه‌گه‌ر یۆی بوینایه‌، نه‌ژناسیێوه‌.

چه‌مش بڕی ده‌لاقه‌که‌ی و مه‌گه‌ر کزه‌و وای چه‌مێش په‌نه‌ بیناینێ، ئه‌نا چه‌م نه‌ترووکنێ.

دوێ جارێ ئامه‌ په‌شته‌و ده‌لاقه‌ی و لواوه‌. جاری یه‌که‌م ده‌لاقه‌که‌ش که‌رده‌وه‌ و ته‌ماشاو ئاسمانیش که‌رد. ڕه‌نگه‌ گه‌ره‌کش بیه‌بۆ بزانۆ حاڵ و هه‌واو ئاسمانی چه‌نیه‌نه‌! جاری دوه‌میچ په‌رده‌که‌ش داره‌ و گڵۆپه‌که‌ش کوشناوه‌. ئادیچ تا دیش گڵۆپه‌که‌ کوشیاوه‌، هۆرزاوه‌ سه‌رو پای و سه‌ر و ملش ته‌کنا و ته‌ڕایی سه‌رو شانه‌یش سپارده‌وه‌ ده‌سو کووجییه‌کێ و ده‌سێش که‌ردێ گیرفانه‌ره‌ و که‌وت ڕا.

ملش وسه‌ره‌ و وارانیچ دڵۆپ دڵۆپ دێ سه‌ره‌یش و ته‌وێڵه‌شه‌ره‌ چۆڕیێره‌ و بێ به‌ مێمانو کورته‌که‌یش و دماجاریچ باویشی که‌رێ کووجییه‌کێره‌. لوا و لوا تا ئیتر نه‌ ئاد کووجییه‌کێ وینێ و نه‌ کووجییه‌کێ ئادی.

ڕۆی دماته‌رش قاقه‌زێشا ده‌ر و دیوارو شاریه‌نه‌ کوایبێنێره‌... «جوانی ناکام... فه‌خره‌دین... کوڕو...».

*  *  *
 

گه‌ره‌کش نه‌وێ تووشو چاره‌نویسه‌که‌و فه‌خره‌دینی بۆوه‌. وێش خزنا پاڵو دارته‌لێوه‌ و پاڵش دا پۆوه‌. واتش با بژمارووشا بزانوو ته‌مامێنێ! گیرفانێش ته‌مام فیسیایبێنێ و ده‌سێش گۆ نه‌که‌رێنێ بزانۆ نای کام گیرفانه‌شه‌نه‌. گیرفانه‌کێش گرد وشکنیێ، ته‌نیا مه‌نه‌بێ گیرفانه‌و لاو چه‌په‌و پانتۆڵه‌کاش. چێرو وارانه‌که‌ینه‌ وه‌ره‌قه‌کێش به‌رئاوردێ و ژماردێش. په‌نجا دانێ بێنێ. واتش ڕه‌نگه‌ وارانه‌که‌ی ته‌ڕێ که‌ردێبا و لکایبا یۆیوه‌. ژماردێشۆ. هه‌ر په‌نجا بێنێ. نه‌زانێ کام وه‌ره‌قشا دیار نییه‌ن. گردێش جیا که‌ردێوه‌ و سه‌رو زه‌مینه‌ ته‌ڕه‌که‌یوه‌ پانێش که‌ردێوه‌. ده‌سه‌ ده‌سه‌ش که‌ردێ. سێنزه‌... سێنزه‌.. سێنزه‌... دوانزه‌...!!

- «یۆشا دوانزه‌نێ!!»

فرت فرت ئی ده‌س و ئه‌و ده‌سش که‌ردێ و دایش یۆره‌ بزانۆ کامشا نییه‌ن!

- «ته‌که‌ی دڵ! ته‌که‌ی دڵ دیار نییه‌ن...! واچی ڕه‌حمانی نه‌وه‌رده‌بۆ...؟!».
 

ماڵپه‌ڕی فه‌رشید شه‌ریفی