|
تیپى مۆسیقاى
سلێمانى
چل و یه‌ک ساڵ ئەزموونى هونەریى،
خەرمانێک لە بەخشش
و گەنجینەیەک لە داهێنان.
 ئەو
کاتەى سلێمانى باڵاى کردو تاراى سوورى پۆشى،ئەودەمەى شاخى رەنگاورەنگى
گۆیژە بووە باعیسى کەیف و سروور،ناڵەى دەفێکى عیرفانى،کوچەوکۆڵانەکانى
ئەم شارەى تەى دەکردو ئەوە نزاى بوو " باى شەماڵ هەڵکات و لەگردەکەى
یارەوە،گولاڵەسوورەى سەرەتاى بەهار بکاتە دیارى دەستى".
لەقوژبنى کوچەیەکى تردا،خاچێکى بێنازى دەم بەئاواز لەزەنگی دا،یەکەم
نۆتەى خستەسەر کورسییەکەى قوتابخانەى هیوا، فەرمووى بەیەک دەنگ
لەگەڵمدا بخوێننەوە ( دۆ-رێ-مى-فا).
وا دەهۆلڕ و زوڕنایەکى بێلانەى سەرهەڵگرتوو گەیشتنە بەردەرکی
سەرا،بەزمى (پۆستەوئیدارە)یان بۆ دڵخوازان ساز دا.
ئەودەمەى رۆژ دەگاتە ئێوارە،لەلاى کارێزەکەى وەستا شەریفەوە،نەغمەکانى
نالەومەلاو کارگەچى ورەشۆل وکابان ودیلان وشەماڵەکان ماندوێتى
رۆژگاریان دەڕەواندەوەو دەروونە پڕ تینەکانیان فێنک دەکردەوە،لەشەویشدا
شەوچەرەکانیان جۆشدەدا.
ئێستا لەرەى زارى ژێى کەمانێکە، هۆرە دەچڕێء عالەمێ سەرسام دەکا، لەژێر
ئاسمانى شین و لەبەیانییەکى چۆلڕوسێبەردا،کوڕان لەیەکەم هەنگاویاندا
نازى شەم و ست فاتیمەکانى ئەم شارە هەڵدەگرن ، هۆکچآ دەمەڕۆ ، خۆمن
شێتى تۆم،مەرەنجێ مەڕۆ.
هەر لێرەشدا ئاوازە نامۆکان چاوى غەریبى ، بۆ یەک شەو لاى دایە ئەم
دێیە رێى وێڵم ، هەڵدێنن. ئەوەتا هۆ براى کاروانچى بانگ ڕادەدێرێ ،
کاروانمان کەوتۆتە رێ ، پەیامى ئەم عیشقە پیرۆزە ، بەنەوەکانى شێخ
وپیرەمێرد دەسپێردرێ.دە وەرن ئەهلى عاشقان رووبکەنە ئەم هەوارە.
یاران وەسێت بێ رێچکەى دەروێشانى ئەم تەریقەتە ون نەکرێت .
هاوار سەد هاوار ،گەرمیان و کوێستان لەبیرنەکرێ،وا ئەسپێکى سپی
یالڕسوور لەپێدەشتى کەرکوکەوە ئەحیلێنێ و بۆ ئێرە دێ.
گەلێک چرایش لەرێى ئەم خاکەدا بەکۆمەلڕ مردن ، تیشکى یادیان خامۆش
نەکرآ
وەیلێ ، وەیلێ ، وەیلێ، برینى مێژوومان زۆر بە سوێیە ، گەر دوو زامى
لەشى باخێک دەست لە ملى ئازارەکانى یەک نەکەن ... دەسا گەلى برادەرینە
هیمەتێ
با کۆڕمان بەجۆشتر ، گەرو وسینەمان بەسۆزتر ، ژێى سازمان بە نەغمەتر
بێ.
هەتا سەداى ئاوازمان رەسەن بێ...باڵاى هونەرمان بڵندتر روومان گەشتر
ناسنامەمان رۆشنتر دەبێت .
**********
سلێمانى، بە مێژوو لاو بەڵام بە بیر و ئەندێشە و ئەدەب و هونەر بەپیت و
پڕ سامان .
 لەسەرەتاى
ساڵانی ( 1950) وە بوارى هونەرى مۆسیقاى کوردى بە تایبەتى لە سلێمانیدا
بە هەولڕ وکۆششى چەند هونەرمەندێک قۆناغێکى نوێى بەخۆیەوە دی تا
لەساڵانى شەستەکاندا زیاتر ئەو هەوڵانە چڕتر بووەوە کە بەچەند
هەنگاوێکى پچڕپچر ِکارە هونەرییەکان لە بوارەکانى ئاهەنگە نەتەوایەتى
وخێرخوایی و قوتابخانەکاندا ئەنجام دەدرا . هەر ئەو توانا هونەریانە
بوون دواتر لە ساڵەکانى ( 1963 و 1964) بوونە هەوێنى تیپێک لە پێشدا
بەناوى ( تیپى خۆشى وبەختیارى ) ودواتر بەناوى ( تیپى هیوا) وە
چالاکییەکانیان ئەنجام دەداوچەند بەرهەمێکى هونەریشیان بۆ ئیزگەى بەغدا
تۆمارکرد .
کاتێک لەساڵى 1967 (تیپى هونەرى رەشیدى میللى) بەغدا روودەکەنە سلێمانى
بۆ سازدانى ئاهەنگێکى تایبەت، لەکاتى پرۆڤەدا توانا هونەرییەکانى
لاوانى ئەم شارە دەبینن،داوایان لێدەکەن ماوەى (20)دەقیقە لەو
ئاهەنگەتایبەتیەیاندا بەشدارى بکەن کە لە هۆڵى سانەوى سلێمانى کوڕان
پێشکەشیان کرد ، چەند هونەرمەندێکى مۆسیقى وگۆرانیبێژ بە مۆسیقا و
گۆرانی بەشدار دەبن کە بەناوى (تیپی مۆسیقاى سلێمانى)یەوە پێشکەشى
دەکەن، بەرهەمەکانیان ئامادەبووان و میوانان سەرسام دەکات . هەر بۆیە
دەتوانین بڵێین سەرەتاى دروست بوونى ئەم تیپە لەو ساڵەوە دەست پێدەکات
و ئەم بەشداریەش دواتر دەبێتە هۆیەک بۆپتەوکردنى پەیوەندى نێوان
هونەرمەندانى تیپ لەگەلڕ هونەرمەندانی بەغدا .
لە 2/4/1969لەگەلڕ هونەرمەندانى شانۆ یەک دەگرێ و(تیپى نواندن و
مۆسیقاى سلێمانى) دروست دەکرێت، بەهاوبەشى گەلێک چالاکى پێشکەش دەکرێت
بەڵام لەبەر تایبەتمەندێتى هونەریی لەساڵى 1970دا جیادەبێتەوەو هەر لەو
ساڵەدا داوایەک بەناوى هونەرمەندان (ئەنوەر قەرەداغى- ولیەم یوحەنا –
فەرەیدون دارتاش – محەمەد ئەمین حسێن – فەرید عیسا) بۆ وەزارەتى
رۆشنبیرى و راگەیاندنى عێراق بەرزدەکرێتەوە .
چالاکییەکانى ئەم تیپە رۆژ بەرۆژ فراوانتر دەبێت بەتایبەتى لەدواى
دەرچوونى بەیاننامەى (11ى ئـــــــازارى 1970) بوارێکى باش دەرەخسێ بۆ
پێشکەشکردنى چالاکییەکانى لەشارەکانى ترى کوردستان، تا لە (23/5/1973 )
دا ئەم تیپە مۆڵەتى رەسمى پێدەدرێ .
لەساڵى 1969 دا کۆمەڵێک بەرهەم بۆ تەلەفزیۆن تۆمار دەکات و بەشدارى
ئاهەنگى نەورۆز لە بەغدا دەکات و چەند ئاهەنگێک لە سلێمانى دەگێرێت.
ساڵى 1973 کۆمەڵێک بەرهەم بۆ تەلەفزیۆنى بەغدا تۆمار دەکات.
ساڵى 1974 دا بەشدارى یەکەم فێستڤاڵى هونەرى کوردى لەبەغدا دەکات و لە
نێوان سەرجەم تیپە مۆسیقییە بەشداربووەکانى کوردستاندا پلەى (ئیمتیاز)
بەدەست دێنێ ، هەر لەو ساڵەدا لەگەلڕ هەڵگیرساندنى شۆرشدا تیپ دەچێتە
شاخ ولەگەلڕ هونەرمەندانى شارەکانى تردا بەناوى (تیپی مۆسیقاى شۆرش)
چەندین سروودى نیشتمانى ومۆسیقاو گۆرانى تۆماردەکەن کە بەشاکارە
هونەرییەکان ئەوتیپە دادەنرێت و تا ئێستاش بەسەرزارى هەمووانەوەیە.
ساڵى 1975 دواى شکستى شۆرش چەند ئەندامێکى تیپ بەفەرمانى رژێمى بەعس
رەوانەى شارەکانى خواروى عێراق دەکرێن بەڵام لەسەر چالاکییەکانى
بەردەوام دەبێت.
لەسلێمانى بەهەوڵ و دڵسۆزیی ئەندامانى ستۆدیۆى تایبەت بە تۆمارکردنى
دەنگ دروست دەکات و دەست بە تۆمارکردن دەکات .چەند ئەندامێکى تیپ چەند
تیپێکى مۆسیقاى منداڵان دروست دەکەن ( تیپى مۆسیقاى نەورۆز)
بەسەرپەرشتى مامۆستا ( عوسمان محمەمەد ئەمین) و (تیپى مۆسیقاى شێخ
مەحمود ) بەسەرپەرشتى مامۆستا( دلێر ئیبراهیم) و(تیپى مۆسیقاى پیرەمێرد)
بەسەرپەرشتى مامۆستا (سەلاح رەئوف ) گەلێک بەرهەمى سەرکەوتوو تۆمار
دەکەن ، لەدواتردا زۆربەى ئەندامانیان دەبنەوە بە ئەندامى تیپى مۆسیقاى
سلێمانى .
لە ساڵى 1975 چەند ئاهەنگێک لە شارى سلێمانى وهەولێر دەگێڕێ، لەساڵى
1976 چەند ئەندامێکى تر پەیوەندى بەتیپەوە دەکەن هەر ئەوساڵە چەند
بەرهەمێک بۆ تەلەفزیۆنى کەرکوک تۆماردەکرێت. لەوانە گۆرانى ( یاران
وەسێتم، قەت نەدەى ئازارى گیانم) و چەند بەرهەمێکى تر.
لە ساڵى (1976و1977) لەهۆڵى (خالیدیە)ى شارى سلێمانى یادى رۆژى جیهانى
مۆسیقا دەکاتەوە ، جگە لەچالاکی بۆنەو ئاهەنگەکانى سەرى ساڵ، دەست
دەکات بەکارى تۆمارکردنى گۆرانى وەک بەرهەم لەسەر کاسێت دواتر
لەتەلەفزیۆنى بەغدا لەساڵى 1978 بەرەنگاو رەنگ تۆماریان دەکات (خەنە
بەندان، وەى وەى ..) ئەو بەرهەمانە یەکێکن لەوکۆمەڵە شاکارە هونەریانەى
تیپ کە تا ئێستاش لە هزرو بیرو سەرزمانى کۆمەڵانى خەڵک داماوەو زیندووە
.
لە ساڵانى (1978و1979 )لەشارى بەغداد بەشدارى رۆژى جیهانى مۆسیقا دەکات.
چەند ئەندامێکى تیپ هاوکارى دروستکردنى تیپێکى مۆسیقاى تایبەت بەکچان
دەکەن کە سەر بە( ئامادەیی سلێمانى کچان)و بە سەرپەرشتى مامۆستایان (
ئەنوەر قەرەداغى- خالید سەرکار- فەرەیدون دارتاش) دەبێًت و چەند
بەرهەمێکیان بۆ تۆمار دەکەن.
زۆربەى زۆرى ئەندامانى ئەم تیپە رۆڵى سەرەکى دەگێرن لە چالاکییە
هونەرییەکانى چالاکى قوتابخانەکان و زانکۆى سلێمانى کە بەدرێژایی
ساڵانى حەفتا ، بەردەوام پلەى یەکەم لەسەر ئاستى عێراق بەدەست دێنن.
بە دەست وپەنجەى مۆسیقییەکانى ئەم تیپە ، گەلێک ئاواز بۆ فیلم و
شانۆییەکان و تابلۆ و ئۆپەرێت وکۆراڵە سەرکەوتووەکان دارێژراوە.
لە ساڵى 1982 و 1985کۆمەڵێک بەرهەمى تر بۆ تەلەفزیۆنى کەرکوک تۆمار
دەکات.
جێگاى سەرنجە زۆرجار لەکاتى تۆمارکردندا لەناوستۆدیۆى تەلەفزیۆنەکانى
بەغداو کەرکوکدا، گەلێک کارى هونەریى تۆمارکردن و مۆنتاج ودیکۆر و شتى
تر هاتۆتە پێشەوە،بە لێوەشاوەیی ئەندامانى تیپ راست کراونەتەوەو ئەنجام
دراون .
لە ساڵانى هەشتاوە تیپ و ئەندامانى دەکەونە ژێر فشارى رژێمى بەعس و
زۆرربەیان تووشى ئازارو راونان دەبن تەنانەت کار دەگاتە هەرەشەى گرتن و
کوشتن لە سەرۆک و ئەندامانى و جێبەجێش دەکرێن، زۆر لەئەندامانى تریش
لەتاو زوڵم وستەمى رژێم ، روو لەشاخ دەکەن و وەک هونەرمەند و پێشمەرگە
پەیوەندى بە (شۆرشى نوآ) وە دەکەن ، لەوێش لەگەلڕ ئەو بارو دۆخە
سەختەدا
( تیپى مۆسیقاى شەهید کارزان ) دروست دەکەن کە زۆرینەیان لە ئەندمانى
(تیپى مۆسیقاى سلێمانى ) بوون. چەند بەرهەمێکى کاسێتی و ئاهەنگ پێشکەش
دەکەن کە لەو کاتەدا هاندەرێکى بەهێز بوون بۆ بەرزکردنەوەى ورەى
پێشمەرگەو خەڵکى کوردستان.
تیپ بەبڕیارو بە چەند هۆیەک بۆ ماوەیەک چالاکییەکانى رادەگرێت تا خۆى
بپارێزێت لە پیاهەڵدان و بەشدارى کردن لە بۆنەکانى رژێم و رزگار بوون
لەو فشارانەى بەردەوام خرابوونە سەر تیپ و ئەندامانى، بەڵام هەر بە
نهێنى کارەکانى ئەنجام دەدا .
تیپ لەسەر ئەم هەڵوێستە نەتەوایەتیەى مایەوە تا لە راپەرینى 1991دا
ئازادانە بوارى بۆ رەخسایەوەو ژمارەو بەرهەمەکانى رووى لە گەشەسەندن
کرد ، دەتوانین بڵێین لەوساوە تا ئێستا جگە لە تۆمارکراوو کارە
تایبەتییەکانى تیپ ،بەشدارى چەندین ساڵیادەکانى ئەنفال وکیمیابارانى
هەڵەبجە و فیستڤاڵى هونەرى و بۆنەى نیشتمانى و نەتەوایەتى وبەرنامە
هونەریەکانى کەناڵەَکان ولایەنەکان لە ناوەوە ودەرەوەى هەرێم کردووە .
ماوەتەوە بڵێین لە سەروەرییەکانى تیپ، ئەو هەڵوێستە نەتەوایەتیەیەتى کە
جگە لەوەى سەرجەم ئەندامانى گۆشکراوى بیرى نەتەوایەتى و مرۆڤایەتین،
هەڵوێستى بەکۆمەڵى تیپش لە بڕیارەکانیدا ئەوە دووپات دەکاتەوە کە
هەمیشە فێرگەى راستەقینەى نەتەوایەتى بووە و هەرئەوەش بووە واى کردوە
جێى سەرنجى نێگەتیفى پیاوانى رژێمى بەعس بێت .
لەلایەکى ترەوە فێرگەى داب و نەرێتى بەرزى کوردەوارى بووەو ئامانجى
بووە ناوى هونەرو هونەرمەندان بەرز و پیرۆز رابگرێت و کارێکى کردوە جێى
متمانەى خانەوادەکانى ئەم شارە بێت و هاندەریان بێت هاوکاریى و بەشدارى
چالاکییەکانى بکەن لە ناوەوو و دەرەوەدا .
لە رووى هونەریشەوە بەڵگە نەویستە کاریگەریی تەواوى لە قۆناغە
هونەرییەکاندا هەبێت .
لەسەرەتاى دەستبەکاربوونییەوە تا ئێستا مامەڵە کردن لەگەلڕ رەسەنایەتى
ئامانجى سەرەکیی بووە وهەر لەو بوارەشدا گۆرانکاریی لەبەرچاوى خستۆتە
گۆرەپانى هونەرى مۆسیقاى کوردى ، توانیویەتى زانستیانە مامەڵە لەگەلڕ
مۆسیقاى کوردیدا بکات و گەڕاوە بەدواى گۆڕانکارییە هونەرییە ناوچەیی و
جیهانییەکان ولەهەل ومەرجێکى واقعیدا کارى لەگەلڕ ئەو رەسەنایەتییە
کردووە ، هەر لەشێوازى ئاوازدانان ودابەشکردنى نوآ وبەنۆتەکردن
وگونجاندنى ئامێرى نوآ ودارشتن تا چەند کارێکى هونەرى هاوچەرخى تر،
ئەمانە جۆرێکن لەو هەوڵانەى دواتر بوونە شێوازێکى تایبەتى بۆ کارە
هونەرییەکانى تیپ و بوونە ستایلێکى تایبەتى کەلە زۆر کارى تیپە
مۆسیقییەکانى ترى کوردستاندا رەنگ بداتەوەو بببێتە مایەى ئەوەى هونەرى
مۆسیقاى کوردى سەداو ناوبانگێکى ترى هەبێت لە کوردستان و ناوچەکەدا .
سەربارى ئەو هەوڵە هونەریانە (تیپى مۆسیقاى سلێمانى) فێرگەیەکى
بەردەوامى پێگەیاندن وبەدەرخستنى تواناو کادرى هونەرى نوێى پێشکەوتوو
بووە لە هەردوو ڕەگەز کە ئێستا لە دیارترین هونەرمەندانى مۆسیقاى
کوردین ، ئەمەش بۆ خۆى سەرمایەیەکى نەتەوایەتى گەورەیە .
لەسەرەتاى درووست بوونى تیپەوە بەسەرجەم ئەندامان وهاوکارانەوە زیاتر
لە (200) هونەرمەند کارى تیا کردووە و لەناویاندا گەلێک هونەرمەندە
ناودارەکانى کوردى تیادایە.
(تیپى مۆسیقاى سلێمانى) سوودی بە زۆر لایەن گەیاندووە، هەمیشە هاوکارى
لایەن ودەزگاو تیپە فەرمییەکان و کەسایەتییە هونەریەکان بووە بێ ئەوەى
گوێ بداتە ئایدیایان،.
شایەنى باسکردنە ئەم تیپە لە مێژووى کارکردنیدا بە توانایەکى کەمى مادى
و بە بەرهەم و ئەنجامێکى دەوڵەمەندەوە کارەکانى پێشکەشکردووە و زۆر جار
لەسەر ماندوێتى وخۆبەخشى ئەندامانى کارەکانى بەرهەم هێناوە.
بە ئومێدى دیدار لە داگیرساندنى مۆمى تەمەنى (42) ساڵەیدا سەرکەوتووتر
بێت بۆ پێشخستنى هونەرى مۆسیقاى کوردى و ناساندنى لە ئاستێکى جیهانى
بەرزدا.
بە هیواى پشتگیرى هەمووان.
تیپى مۆسیقاى سلێمانى
تێبینی :
ئه‌م بابه‌ته له‌لایه‌ن (
زانا گه‌ڵاڵی )ه‌وه بۆ (ئه‌مڕۆ) نێردراوه.
|
