٢٥\١١\٢٠١٥

تیۆری كیسنجەر و بنەماكانی شەڕ و ئاشتی لە بیرەوەرییەكانی هنری كیسنجەر.

عەبدوڵا پۆڵا      

كیسنجەر لە بیرەوەریەكانی تەجروبەی ئیدارەی حوكمرانی لەگەل سەرۆكی ئەمریكا ریتشارد نیسكۆن باس دەكات، ئەو كاتەی سالی ١٩٧٢ وەزیری دەرەوەو موستەشاری ئەمنی قەومی ئەمریكا بووە.

رووداوەكانی سالانی حەفتاكانی سەدەی رابردوو، گەورەترین گۆرانكاری جۆری و بابەتی لەسیاسەتەكانی دەرەوەی ولاتانی زلهێزو ولاتانی رۆژهەلاتی ناوین بەدیدەكرێ؟

لەئەنجامی هەلە ستراتیژەكانی كورد كەوا هەر پشتی بەبێگانە دەبەستێ، كورد گفتوگۆی نێوانیان لەگەل حكومەتی بەغدا نوشستی دێنێ، دیسانەوە شەر بەرپا دەبێ، لەئەنجامی پشتبەستنی شۆرشی كورد بە شای ئێران كورد گەورەترین شۆرشی هەرەس دێنێ؟

تیۆری كیسنجەر لە حوكم لەسەر سێ بنەمای سەرەكی دەوەستێ؟

١- بۆئەوەی ئاشتی و ئارامی هەبێ پێویستە لەرێگای گفتوگۆ كێشەكان یەكلایی بكرێنەوە، لەنێوانی لایەنەكان دەبی بالانسێك هەبێ؟
٢- هێزی سەركەوتوو نابێ هێزی بنكەوتوو بنەبر بكات. دەبێ كاتێكی گونجاوی بۆ برەخسێنی، بۆ ئەو ئاشتییەكی شكۆدارانە دانی پی بنری؟
٣- باشترین گەرەنتی بۆ ئاشتی بالانسە؟

هنری كێسنجەر لەسالی ١٩٧٢ دوای هەلبژاردنەكانی دەورەی نصفی دەبێتە وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە سەردەمی ریتشارد نیكسۆن و موستەشاری ئەمنی قەومی دەبێ، ئەو قۆناغەی كەوا شەری ڤێتنام لەگەرمەی دابوو، دوای سالێك كۆتایی بەشەری كاولكارانەی ڤێتنام دەهێنێ و بەرامبەر بەو رۆلەی نواندبووی سالی ١٩٧٣ خەلاتی نۆبلی بۆ ئاشتی پێ دەبەخشرێ. لەسەر دەستی كێسنجەر سیاسەتی ئەمریكا دوای شكستی لە ڤێتنام سەركەوتن بەدەست دەهێنێ؟

ئالەو كاتەنەی سیاسەتی كورد نوشستیی دێنێ؟ سیاسەتی نەتەوەپەرستی وزۆربەی پارتەكانی نەتەوەیی دوای ئەو كارەساتە گەورەیە، دەیانەوێ قاوغی نەتەوەیی تێپەرێنن، بۆیە لە نێو پەیرەوی و پرۆگرامەكانیان بنەمای ماركسی بەسەركەوتنی گەلانی ژێردەستە دادەنێن.

ولاتانی تازەپێگەیشتوو و سەرجەم بزووتنەوەكانی ئازادیخواز ئالای ماركسیست هەلدەگرن.

ئاشكرایە ڤێتنامییەكان هاریكارییەكی بێپایان لەلایەن بلۆكی رۆژهەلات و چینی میللی ئەو كات خاوەنی ملیارێك دانیشتوان بوو؟

بۆیە كێسنجەر دەبێ شتێك بكا لەو تەنگژەیە ئەمریكا دەرباز بكات، چونكەناتوانێ لە هەموو جەبهەكان شەر بجوولێنێ و بالانسەكە رابگری؟

بریاری دا بەهەر شێوەیەك بێ لەگەل چینی مبلل رێكبكەوێ، بۆیە سەردانێكی لەناكاوی پەكین دەكات و هەموو تەنگژەكانیان وەلادەنێن، تاكو ئێستاش پەیوەندییەكانی ئەمریكاو چین لەسەر بنەماكانی ئابووری بەرەو پێش دەچێ. لەگەل ئەنوەر ساداتیش سەرۆكی میسری سالی ١٩٧٨ پەیمانی كامپ دێڤد مۆر دەكات، لەنێوانی عەری و ئیسرائیل دا، بەهۆی ئەوەی رەچەلەكی جولەكەیەو خەلكی ولاتی ئەلمانیا بوو لە ئاكامی سیاسەتەكانی هیتلەر بەرامبەر بەجولەكە13كەس لەسەر خێزانی كیسنجەر لەمەحرەقەی جوولەكەكان لەناز دەبرێن و دەكوژرێن، بۆیە لەگەرمەی جەنگی جیهانی دووەم لەگەل حانەوادەكەیان روو لە ئەمریكا دەكەن، بەلام كێسنجەر دەزانی ئاكامەكانی شەر گەر بالانسەكان نێكبچی چی لێدی.

بۆیە هەولەكانی لەگەرانەوەی بالانسەكان سەركەوتوو دەبێ و ململانیكانیان لەگەل چینی میللی وەلا دەنێ وشەری ئەستێرەكان لەگەل یەكێتی سۆڤیەت سەرهەلدەدا، كەوا بلۆكی رۆژهەلاتی زۆر هیلاك كردبوو، چونكە خەرجییەكی ئێجگار دەوێ، بەلام سۆڤیەت كەوا وەكو دێوە خەوتووەكە هیتلەری شكست پێهێنا، بۆیە كێسنجەر دەزانی موشەكە نەوەویەكانی سۆڤیەت لەئەمریكا گەلێ زیاترە، بۆیە رێكەوتنی سۆلت بەهێوربوونەوەی شەری گەرم و شەری ساردیش هەر بەردەوام دەبێ، لەكۆتایی هەرەس بە یەكێتی سۆڤیەت دەهێنن.

ئەو سێ بنەمایەی كێسنجەر لە تیۆرەكەی باسی دەكات، لەسیاسەتی كوردی دوورو نزیك بەدی ناكرێ. رووداوەكان و كارەساتەكان سال دوایسال دووبارەو سێ بارە دەبێتەوە؟

گوی بیست دەبم بەگەرمی شەری نیوان كوردو شیعە لەملاو ئەملا تیغی تێوەر دەدرێ، ئەو شەرەی نەكورد لێی سوودمەنددەبی نەگەلانی عیراق بە هەموو تایفەو كەمەنەتەوەكان، گەر سەنرجی بدەین دەستپێكی ئەو شەرە لەنیوان حەشدی شەعبی توركمانەكان و پێشمەر سەرهەلدەدات، بۆمان دەردەكەوێ كەوا بنج و بناوانی مەسەلەكە لەكوێ دەردەكەوێ؟

كێسنجەر لەمیانی سەرۆكایەتی ستافی دەرەوەی ئەمریكا تووشی گەلێ نوشستی بووە، كەوا قەیرانەكانی ١٠ سالی رابردووی ئەمریكای لێ هاتە ئەنجام ئەویش بەپالپشتی كردنی دكتاتۆرەكانی حوكمرانی ولاتانی جیاجیا، هەر لە بینۆشێت و سۆمۆزا دكتاتۆرەكانی بەهاری عەرەبی و زۆربەی دكتاتۆرەكانی جیهان بەلام لەمیانەی پرسیاریكدا كەوا سالی ١٩٧٣ بۆ لە چیلی دكتاتۆر بینۆشیتتان هێنا سەر حوكم، لەوەلامدا دەلێ ئێمە نەمانهێنا بەلام پشگیریمان كرد، ئێستاكەش ئەو سیاسەتەی ئەمریكا لیی دەرباز نەبووەو نابی، بۆیە هەلەكانیان دووبارە دەوویتەوە، سیاسەتەكانی دەرەوەیان لەسەر بەرژەوەندی سەرمایەداران نەخشەی بۆ دادەنری.

هەمان ئەو سیاسەتە هەلانە ئێستا زۆربەی ولاتانی بەناو پێشكەوتوخوازو دیموكراتەكان تێیدەكەون، ئەویش بە پالپشتی سەرمایەداران پشگوێ خستنی هاولاتیان و لادان لە رێرەوی دیموكراتیزەكردنی كۆمەلگاو حوكمی عائلەو خێل و كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانیان كەوا هاولاتی تەنها رەنگی دەبی و دەنگی نابێ و تەنگژەكان دەدوریتەوە؟

سووتاندنی ئالا كەوا هیچ شتێك ناگەیەنی تەنها بەتالكردنی غەریزەیەكی هەرزەكارانەی هیچ واتایەك ناگەیەنی، بریندار كردنی سۆزو هەستی نەتەوەیەك و كەوا لە چەندین چین وتوێژی جیاجیا كەوا هەلوێستی بەشێكی زۆریان لەگەل كێشە هاوبەشەكان لە بەرهەلستی كردنی داعشی نەگریس یەكدی دەگرێتەوە؟
گەر سەیری رووداوەكانی دوو سالی رابردوو بكەین، پتر لە هەزار كیلۆمەتر جەبهەیەكی پان و بەرین، لەشەرێكی كەم وێنەداین، كەوا ئێستا ئەوروپاو هەموو جیهان تیوەگلایە، بۆیە پێویستە سیاسەتمەدارانی كورد هەرزەكارانە بیر نەكەنەوە، كورد گەر دەیەوی شەری داعش بكات دەبی ژیرانە مامەلە بكلت و سۆزو عاتیفە كاری لێنەكات و پلانەكانی ولاتانی ئیقلیمی لەگۆرنی؟

بەلام ئەوەی راستی بێ دروست كردنی تەنگژەكان، بۆ ئەوەی خەلك بەگشتی كێشە سەرەكییەكان و داخوازییەكانی لەبیر بچێت، هەردوو دەسەلاتی بەغداو هەرێم والا دەكات، بۆیە هاولاتیان دەبێ بزانن هەنگاوەكانی رزگار بوون لەو تەگژانە لەكوێ دەست پێدەكات، جارێ حوكمەتی هەرێم پێیەكی لەتوركیایە بەهاسانی ناتوانێ لێی دەرباز بێ؟ بۆیە قەیران بەدوای قەیران دروست دەكات، بۆ ئەوەی رێكەوتنی كوردو ەغدا رێك نەكەوێ، خۆ لێتان رۆن بێ توركیا كوردی دەوێ هەردەم لە پەرتەوازەیی دابێ، بەهەمان شێوە حكومەتی بەغدا دەیەوێ كێشەكانی هاولاتیان خۆی لە گێلی بدات و بەلا رێی دا ببات، بۆ ئەوەی ئیران و دۆستەكانی دلخۆش بكات؟

بۆیە كێشەی حەشدی شەعبی و پێشمەرگە لەلایەك دەستتێوەردانی دەرەكییەو كەوا حكومەتە ئیقلیمییەكان سوودی لێدەبینن و لەلایەك دەسەلاتدارانی هەرێم و لەلایەك حوكمرانەكانی بەغدا سوود مەند دەبن بۆ ئەوەی كێشەكانی خەلك لەبیر بكرێن، بەكەیفی خۆیان سامانی ولات لەقەبرغەی گیرفانیان بنێن و میللەتیش بێ مووچەو خزمەتگوزاری تەنگژەكانی لەبیر بچێت؟

لەوكاتەی كورد لەهەرێمی كوردستان سەركەوتنێكی گەورەی لەسەر داعش تۆمار كرد، بەرزگار كردنی ژەنگار، چاوەنوار بووین وەكو كۆبانییەكان هەموو دێهاتەكان و شارو شارۆچكەكانی دەشتی موسل رزگار بكەین، ئالەم كاتانەدا شەری ئالا لەگەل شیعەكان دروست دەكرێ، ئێستاش شەرڤانان لەرۆژئاوای كوردستان سەركەوتنە یەك لەدوایەكاكەكان بەرەو پایتەختی داعش لەشاری رەقە هەنگاو دەنێین، مخابن ئێوە بۆ ئەوەی لەسەر گەندەلییەكانتان بەردەوام بن و مەرامە گلاوەكانتان بهێننە دی ئەمرۆ شەرێكی نارەوا لەبەرەیەك كەوا كورد و كوردستان ئەو شەرە مالوێرانییە هەلناگرێ؟

سیاسەتمەدارانی كورد پێویستە هەرزەكارانە بیر نەكەنەوە؟

ئاشكەرایە هیچ كوردێكی خاوەن ویژدان لەگەل ئەوەی نییە ئالاكەی بسووتێ، بەلام ئێوە بۆ مەرامی تایبەتی ئەو ئالایەتان دەوێ، هەردوو حوكمەتی عیراقی و هەرێمی كوردستان بە تەنگژەیەكی گەورە تێدەپەرن، لەئەنجامی گەندەلی و دەستتێكەلكردنی ولاتانی ئیقلیمی بۆ ئەوی بەسەر پێی خۆیان نەكەونەوە، بەشێك لەرێكخراوە توندرەوەكان و كەسانی هەلپیەرست ئەو تەنگژەیە دەقۆزنەوەو گەورەی دەكەن، هەول دەدەن كەوا شەرێكی تایفی مەزهەبی لەنێوانی كوردو شیعە دروست بكەن، بۆیە سوتاندنی ئالاو هەلكردنی هیچ واتایەكی نییە، تەنها بەرژوەندییەكانی توندرەوەكان و مافیاكان و دزو جەردەو جاش و بەكرێگیراو داگیركەرانی عەرەب و تورك و فارس و ولاتانی ئیقلیمی قایم دەكات.
______________________________
سەرچاوەكان:

1

http://www.biography.com/people/henry-kissinger-9366016

2

http://www.order/2014/09/04/b280c654-31ea-11e4-8f02-03c644b2d7d0_story.html 

3

http://www.huffingtonpost.com/2015/05/27/henry-kissinger-human-rights_n_7454172.htl

4

http://www.bbc.com/arabic/middl%D9%83%D9%8A%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%B1eeast/2015/11/151107_us_coalition_support_arab_kurds_against_is

5

http://www.aljazeera.net/knowledgegate/books/2005/7/21/%D9%85%D8%B0%D9%83%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%8A-%D9%83%D9%8A%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%B1

pola.hamad@yahoo.com