٢٦\٨\٢٠١٠

(خوا هەقی بزنی بێ شاخ،
بە سەر بزنی شاخدارەوە ناهێڵێ!).

دوکتۆر حوسێن موحەممەد عەزیز*

ئازادیی، دادپەروەریی و یەکسانیی، بە سێ زاراوەی زۆر گرنگ دەژمێررێن، لە بوارەکانی ژیانی نەتەوەیی، ڕامیاریی، ئابووریی، کۆمەلایەتی و کەلتووریی گەلانی جیهاندا، جێی شیاوی دیارییکراو و ڕۆڵی تایبەتی خۆیان هەیە. لەبەرئەوە، بێ ئەو سێگۆشە گەورە گرنگە پیرۆزە، هیچ شتێ لە ئەم گەردوونەدا، نەبەڕێوەدەچێ و نەسەریشدەگرێ. چونکە تا ئازادیی ڕاستەقینە نەبێ، دادپەروەریی ڕاستەقینە نابێ، تا دادپەروەریی ڕاستەقینە نەبێ، یەکسانیی ڕاستەقینە نابێ، تا یەکسانیی ڕاستەقینەش نەبێ، ئازادیی و دادپەروەریی ڕاستەقینەش نابن. بۆیە هەر سێ چەمکەکە، بە شێوەیەکی زۆر توتدوتۆڵ، پێکەوە گرێدراون، پێوەندیییەکی دیالێکتیکی و ڕاستەوانەیان لە نێواندا هەیە، هیچیان بێ ئەوی دیکەیان ناژین و گەشەناکەن. چونکە ئەو سێ چەمکە لە یەک کاتدا، هەم وەک بیروباوەڕ، هەم وەک ئامانج و هیوا، هەم وەک هۆکار و شێوازی کارکردنیش وان.

لە نێو چوارچێوەی سنووری ئەو سێ زاراوە گرنگەشدا، گەلێ چەمکی دیکەی پڕ بایەخ هەن و خۆیان لە هەناویاندا حەشارداوە. بۆ نموونە: تۆوی هەموو چەمکەکانی {دۆستایەتی، برایەتی، یەکێتی، تەبایی، دڵسۆزیی، ڕاستگۆیی، ڕێزی بەرابەریی، باوەڕ بە یەکدی کردن، دێمۆکراسیی ڕاستەقینە، سەربەستیی بیروڕا، پێشکەوتنی نەتەوەیی، ڕامیاریی، ئابووریی، زانستیی، تێکنۆلۆژیی، کۆمەڵایەتی، کەلتووریی، وێژەیی و هونەریی، پاراستنی سەر و ماڵی ڕۆڵەکانی گەل و ئاساییشی نەتەوەیی، خۆشگوزەرانیی و دابینکردنی ژیانێکی باش بۆ کۆمەڵانی خەڵک ...}، هەر لە خاکی پڕ بە پیتی ئازادیی، دادپەروەریی و یەکسانیی ڕاستەقینەدا دەڕوێن، چەکەرەدەکەن و سەردەردێنن، هەر بە شنەبای ئەو سێ چەمکەش، دەشنێنەوە و گەشەدەکەن.

لەبەرئەوە، لە سەرتاسەری مێژووی کۆمەڵی مرۆڤایەتیدا، گەلانی جیاوازی جیهان، لە پێناوی ئەو ئامانجە پیرۆزانەدا، خەباتێکی زۆریان کردووە، خوێنێکی زۆریان ڕشتووە و قوربانییەکی زۆریشیان داوە، تا بە ئەو ڕۆژە گەشە پڕ سەروەرییە گەیشتوون، لە ڕیزی کاروانی گەلانی پێشکەوتووی جیهانیشدا، جێپێی خۆیان کردووەتەوە، بە ئازادیی و سەرفرازیی دەژین، تا ژیانیش لە سەر ڕووی ئەم زەوییە بەردەوامبێ، گەلانی بندەست و چەوساوەی دواکەتوو، قوربانیی پتر و خوێنی زێتریشی بۆ دەڕێژن، هەر تێدەکۆشن و کۆڵ نادەن، تا خاکی نیشتمانەکانیان، لە داگیرکەر و چەوسێنەرانی دەرەکیی و نێۆخۆیی پاک نەکەنەوە و خۆری ئازادیی، دادپەروەریی و یەکسانیی ڕاستەقینە بەدەس نەهێنن، هەموو کون و قوژبنێکی ووڵاتەکەشیان ڕۆشن نەکاتەوە.

تا لە کۆمەڵێکی دیارییکراودا، ئازادیی ڕاستەقینە هەبێ، ڕۆڵەکانی گەل بتوانن، بە ئازادیی دید و بۆچوونەکانی خۆیان دەربڕن، دەزگەکانی ڕاگەیاندن بە هەموو جۆرەکانییەوە، ئازاد و سەربەخۆ بن، هێڵی سوور بە دەوری دەسەڵاتی چوارەمدا نەکێشرێ و هەراسانیانکەن، کادێرە بوێرە دڵسۆزە ڕۆژنامەنووسەکان، چاوی زیت و وریای توێژ و چینە چەوساوەکانی گەل بن، تاڵی ڕەش و سپی لە یەکدی جیاکەنەوە، ئەوا دادپەروەریی پتر گەشەدەکا و دەچەسپێ.

دادپەروەریی، بە زۆریی دادی کۆمەلایەتی دەگرێتەوە، بە یەکێ لە خەسڵەتەکانی هەموو کۆمەڵێکی پێشکەوتوو و شارستانیی دەژمێررێ. لە هەر کۆمەڵێکدا، دادی کۆمەلایەتی نەبوو، شیرازەی پێوەندیییە کۆمەلایەتییەکان تێکدەچێ، پشێویی و ئاژاوەی نێوخۆ بڵاودەبێتەوە، جیاوازیی لە نێوان توێژ و چینەکانی کۆمەڵدا درووستدەبێ، بە تایبەتیی، گەر سەروەریی یاسا پێشێلکرا، دادپەروەر بێ دادبوو، دادپەروەریی نەبوو، ڕۆڵەکانی گەل مافی ڕەوای خۆیان نەبوو، لە بەردەم یاسادا چوونیەک نەبوون و جیاوازییان لە نێواندا کرا، ئەوا ئەو کۆمەڵە، ڕۆژ بە ڕِۆژ تا دێ، بەرەو خراپبوون دەڕوا و ڕایەڵەکانی لێکهەڵدەوەشێ. بۆیە یەزدانی مەزن، دەربارەی دادپەروەریی فەرموویەتی: {گەر لە نێوان خەڵکدا فەرمانڕەواییتانکرد، دادپەروەرانە بیکەن}.

گەر ڕۆڵەکانی گەل، لە کۆمەڵگەیەکی ئازاددا بژین، دادپەروەریی ڕاستەقینە هەبێ، ئەوا بە شبَوەیەکی ئۆتۆماتیکیی، یەکسانیی دەچەسپێ و جێبەجێدەکرێ، لە زۆربەی بوارەکانی ژیانی ڕامیاریی، ئابووریی، کۆمەڵایەتی، یاسایی، کەلتوورییدا، ڕۆڵەکانی گەل یەکساندەبن، سەروەت و سامانی ئەو وولاتە، بە شێوەیەکی یەکسان، بە سەر هاووڵاتیاندا دابەشدەکرێ، جیاوازیییەکی زۆر لە نێوان گوند و شار، هەژار و دەوڵەمەند، توێژ و چینە جیاجیاکاندا نامێنێ. بە پێچەوانەشەوە، گەر یەکسانیی نەبوو، ئەوا کۆمەڵگەکە، وەک جەنگەڵستانێکی لێدێ، لە پێناوی ژیان و لە نێوان ڕیزەکانی گەلدا، ململانێیەکی توند و تیژ درووستدەبێ، هەر کەسێ خەمی خۆی و بنەماڵەکەی دەبێ، کێ زۆر بەهێز و دڕندەش بێ، مانەوە و دەسەڵات بۆ ئەو دەبێ. بۆیە ڕۆژ بە ڕۆژ، دینگە سەرەکیی و گرنگەکانی ئەو کۆمەڵە هەڵدەتەکێ، هەرا و ئاژاوە لە ڕیزەکانیدا بڵاودەبێتەوە، سەرەتا مەترسیی جەنگێکی دەروونیی ڕووخێنَەر و دواتریش، جەنگێکی کۆمەڵایەتی خوێناویی نێوخۆیی ماڵوێرانکەرانەی لێ دەکرێ!

ئەز پێم وایە، تا ئێستە لە {کوردستان}دا، نە ئازادیی ڕاستەقینە، نە دادپەروەریی ڕاستەقینە و نە یەکسانیی ڕاستەقینەش هەیە، بۆیە وا دواکەوتووین و ڕۆڵەکانی گەل، لە بارێکی دەروونیی زۆر سەختدا دەژین، ڕۆژ بە ڕۆژیش، دەنگی ناڕەزایی و هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن پتر بەرزدەبێتەوە و زیاددەکا. چونکە گەر ئازادیی ڕاستەقینە هەبووایە، کەس لە سەر ووشەی هەق تیرۆر نەدەکرا، لە سەر دیدی جیاوازیش، کەس نانبڕاو نەدەکرا. گەر دادپەروەریی ڕاستەقینە هەبووایە، یاسا پێشێل نەدەکرا، ئەو هەموو بێ دادیی و زۆرداریییەش ڕووی نەدەدا. گەر یەکسانیی ڕاستەقینە هەبووایە، ئەو کەلێنە گەورانە، لە نێوان توێژ و چینەکانی گەلدا نەدەبوو، ئەو هەموو دەوڵەمەندە زەبەلاحانەش هەڵ نەدەتۆقین. گەر ئازادیی، دادپەروەریی و یەکسانیی ڕاستەقینە هەبوونایە، ئەو هەموو بێکاریی و دەرۆزەکەرانەی سەر شەقامەکان نەدەبینران، ئەو هەموو ڕۆڵە کوردانە، سەری خۆیان هەڵ نەدەگرت، زێدی خۆیان بەجێ نەدەهێشت و بە دەم هەناسەی ساردەوە، تووشی دەرد و ئازاری دوورە ووڵاتی نەدەبوون. دەڵێم: گەر ئازادیی، دادپەروەریی و یەکسانیی ڕاستەقینە، لە فەرهەنگی دەسەڵاتدارانی کورددا هەبوونایە، هەڵبەتە خوێندەوار و نەخوێندەوار، زانا و نەزان، شارەزا و نەشارەزا، لێهاتوو و لێنەهاتوو، بەهرەدار و بێ بەهرە، دەسڕەنگین و هیچ لەبارانەبوو، کارگەر و مشەخۆر، دڵسۆز و نادڵسۆز، بێلایەن و لایەندار،پێشمەرگە و سینیگێڕ، پاک و ناپاک، جاش و باش لێک جیادەکرانەوە، مەڕ بەپێی خۆی و بزنیش بە پێی خۆی هەڵدەواسرا، کا لە بەردەم سەگ و ئێسکیش لە بەردەم کەردا دا نەدەنرا!

ئاخر، گەر ئێمەی کوردیش، وەک نەتەوەیەکی ژێردەس و چەوساوە، تا ئەوڕۆ، پەندمان لە مێژووی هەزار ساڵەی پڕ لە شەرمەزاریی و سەرشۆڕیی خۆمان وەرنەگرتووە، شتێ لە مێژووی پڕ لە خوێنهەڵکێشراوی داگیرکردن و کوشتنوبڕینی بە کۆمەڵ فێرنەبووین، لە باخی ژیانی نەتەوەیی خۆماندا، چەپکەگوڵی هەمەڕەنگ و بۆنخۆشی ئازادیی، دادپەروەریی و یەکسانیی ڕاستەقینەمان نەچنیوە، با پەندێ لە مێژووی نەبەزیی و خۆڕاگریی نەتەوەکانی جیهان وەرگرین، شتێ لە مێژووی گەش و ڕازاوەی سەربەخۆیی و سەریەستیی ئەوانەوە فێربین، چونکە مێژوو وەک ئۆقیانووسێکی گەورە و قووڵی بێ بن وایە، هەموو نەتەوەکان دەتوانن، پاپۆڕی خۆیانی تێدا بەگەڕخەن و گەشتی پێدا بکەن، بەڵام مەلەوانی لێهاتوو و شارەزای دەوێ، گەوهەری پەند و مرواریی بیری جوانی لێ دەربێنێ!

لە کۆتاییشدا دەڵێم: تا بە تەواویی، ڕەگی گولی گەندەڵیی، لە هەموو بوارەکانی ژیانی کۆمەڵدا، لە بنوبێخەوە ڕیشەکێش نەکرێ، جیاوازیی لە نێوان دەسەڵاتی پارتەکان و دەزگەکانی میریی هەرێمدا نەبێ، پیاوی بەڕێز، خاوێن، لێهاتوو، شارەزا، پسپۆڕ و دڵسۆز، لە شوێنی شیاوی خۆیدا دا نەنرێ، واز لە ناکۆکیی و دووبەرەکیی نەهێنرێ، بیانییپەرستی و خۆبەسووکزانین گۆڕ نەکرێ، کۆنەقین و بیری تۆڵەسەندنەوە زیندەبەچاڵ نەکرێ، ئازادیی، دادپەروەریی و یەکسانیی ڕاستەقینە، جێی سەرکووتکردن، هەڕەشەکردن، تۆقاندن، تیرۆر، بێ دادیی و زۆرداریی، جیاوازیی و هەڵلووشینی سەروەت و سامانی {کوردستان} نەگرێتەوە، ئەم ووڵاتە هەرگیز چاک نابێ، ئەم ئەزموونە هەرگیز سەرناکەوێ، ئەم ڕەوشە هەرگیز ناگۆڕێ، نەتەوەی کوردیش بە ئازادیی ناژی و سەربەخۆ نابێ!

گەر دەسەڵاتدارانی کورد، بیرێ لە ئەو بارە نالەبارەی کورد نەکەنەوە، هەوڵ بۆ چاککردنی نەدەن، دادپەروەریی لە بوارەکانی کۆمەڵایەتییدا نەچەسپێنن، ئازادیی بیر و ڕادەربڕین، بۆ ڕۆڵەکانی گەل دابین نەکەن، یەکسانیی لە نێوان توێژ و چینەکانی کۆمەڵدا نەچەسپێنن، ئەوا وەک گوتوویانە: جام کە پڕبوو، لێی دەڕژێ، هیچ هێزێ ناتوانێ، بەر بە شەپۆلی تووڕەیی و ڕقی پیرۆزی جەماوەر بگرێ، ئەو جەماوەرە زۆرلێکراوە ڕادەپەڕن و دوا دەزگەی دەسەڵاتی زۆردار و گەندەڵکاران ڕادەماڵن، وەک چۆن بیست ساڵ لەمەوبەر، دەسەڵاتی {بەعس}ی داگیرکەریان ڕاماڵی، تۆڵەی چەندین ساڵی داگیرکردن و چەوساندنەوەیان لێ سەندەنەوە، هەر بە ئەو چەشنەش، تۆڵە لە تاوانباران و زۆردارانی کورد دەسەننەوە، دەسەڵات بۆ گەل دەگێڕنەوە، ئازادیی، دادپەروەریی و یەکسانیی ڕاستەقینە دەچەسپێنن، تاوانباران بە سزای ڕەوای خۆیان دەگەیەنن، هەقی بزنی بێ شاخ، بە سەر بزنی شاخداریشەوە ناهێڵن!

جا تا ئەو ڕۆژە ڕەشەی زۆرداران نەهاتووە، با بیرێ لە ڕەوشی خۆیان و گەلەکەیان بکەنەوە، هۆشێ بە بەر خۆیاندا بێننەوە، ئەگینا، دوایی زۆر درەنگ دەبێ و پەشیمانیی دادی کەس نادا!

____________________

* نووسەر و مامۆستای زانکۆ.

ماڵپه‌ڕی دوکتۆر حوسێن محه‌ممه‌د عه‌زیز