|
٢\٣\٢٠٢٥
خوێندنەوەیەکی
ئیزۆپی بۆ بانگەوازەکەی ئۆجەلان.
ئەرسەلان مەحمود
لە دوایین بانگەوازی ئۆجەلان بۆ "ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراسی"،
دەتوانین دوو ئاستی جیاواز لە خوێندنەوەدا ببینین. لە ئاستی ڕووکەشدا،
پەیامەکە وەک داواکارییەکی ڕووتی ئاشتیخوازانە و بانگەشەیەک بۆ
کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداری دەردەکەوێت. بەڵام لە ئاستی ناوەڕۆکی
شاراوەدا، پەیامەکە ئاماژە بە گۆڕانی ستراتیژی دەکات، نەک
دەستبەرداربوونی خەبات.
• ناونیشان و مەبەستی سەرەکی:
بانگەوازەکە بە ناونیشانی "بانگەواز بۆ ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراسی"
دەستپێدەکات و لە ڕووکەشدا داوای کۆتاییهێنان بە ناکۆکی و لەناوچوونی
توندوتیژی دەکات. بەڵام لە ناوەڕۆکی قووڵدا، "ئاشتی" بە واتای
خۆگونجاندن و گۆڕینی ستراتیژ دەردەکەوێت. چەمکی "کۆمەڵگەی دیموکراسی"
ئاماژەیە بۆ تیۆری "دیموکراسی نەتەوەیی" و سیستەمی کۆنفیدراڵیزمی
دیموکراتیک کە لە فەلسەفەی نوێی ئۆجەلاندا پەرەی پێدراوە و بناغەی
ئایدیۆلۆژیای دواترینیەتی.
• پێشینەی مێژوویی پەکەکە:
ئۆجەلان لە پەیامەکەیدا ئاماژە بەوە دەکات کە پەکەکە "لە سەدەی بیستەم،
توندوتیژترین سەدەی مێژوو، لە ژینگەی دوو شەڕی جیهانی، سۆسیالیزمی
ڕاستەقینە و سەردەمی شەڕی سارد"دا، دامەزراوە. ئەم بەشە لە ڕووکەشدا
مێژووی پەکەکە باس دەکات، بەڵام لە ناوەڕۆکدا پاساو بۆ خەباتی چەکداری
دەهێنێتەوە. مەبەستەکەی ئەوەیە کە توندوتیژی زمانی باو و پێویستی ئەو
سەردەمە بووە. ناوهێنانی "سۆسیالیزمی ڕاستەقینە" و "شەڕی سارد" ئاماژەن
بۆ ئەو چوارچێوە ئایدیۆلۆژییە جیهانییەی کە پەکەکە لە سەرەتادا تێیدا
گەشەی کردووە.
• گۆڕانکاری قۆناغی پاش سۆسیالیزم:
کاتێک ئۆجەلان دەڵێت "لە ساڵانی نەوەدەکاندا بە هۆی داڕمانی سۆسیالیزمی
واقیعی، پەکەکە مانای خۆی لەدەستدا و زیاتر خۆبەدەستەوەدەر بوو"، لە
ڕووکەشدا وەک دانپێدانان بە شکست دەردەکەوێت. بەڵام لە ناوەڕۆکدا، ئەم
بەشە ئاماژەیە بۆ قۆناغی گواستنەوە و گۆڕانی فەلسەفی. "مانای خۆی
لەدەستدان" بە واتای بێمانابوون نایەت، بەڵکو ئاماژەیە بۆ گۆڕینی
ئاراستە. "خۆبەدەستەوەدەر" لێرەدا نەک تەسلیمبوون، بەڵکو مەبەستەکە
خۆگونجاندنە لەگەڵ بارودۆخی نوێ. ئەم گۆڕانکارییە ئاماژەیە بۆ
گواستنەوەی فەلسەفەی پەکەکە لە مارکسیزم-لێنینیزمەوە بۆ کۆنفیدرالیزمی
دیموکراتیک.
• پەیوەندی مێژوویی کورد-تورک:
ئۆجەلان جەخت لەسەر "پەیوەندی هەزار ساڵەی کورد-تورک" دەکات و دەڵێت "خۆبەخشانە
لە هاوپەیمانییەکدا ماونەتەوە بۆ پاراستنی خۆیان و بەرەنگاربوونەوەی
زلهێزە هەژموونییەکان". لە ڕووکەشدا ئەمە یادکردنەوەی پەیوەندی مێژوویی
دۆستانەیە، بەڵام لە ناوەڕۆکدا دوو پەیام دەگەیەنێت: پێشکەشکردنی
بەدیلێک بۆ ناسیۆنالیزمی سنووردار و داواکاری بۆ هاوکارییەکی نوێ لەسەر
بنەمای یەکسانی. وشەی "خۆبەخشانە" کە دووپات کراوەتەوە، جەخت لەسەر
ئەوە دەکات کە ئەم هاوپەیمانییە بە زۆر نابێت، بەڵکو دەبێ لەسەر بنەمای
هاوسەنگی بێت. "زلهێزە هەژموونییەکان" ئاماژەیە بۆ دژایەتی هێزە
ڕۆژاواییەکان و ئیمپریالیزم.
• ڕەخنە لە سیستەمی سەرمایەداری:
کاتێک ئۆجەلان دەڵێت "دوو سەدەی ڕابردووی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری
ئامانجی شکاندنی ئەم هاوپەیمانییە بووە"، لە ڕاستیدا ڕەخنەیەکی فەلسەفی
لە سیستەمی سەرمایەداری و دەوڵەت-نەتەوە دەردەبڕێت. مەبەستی ئەوەیە کە
سیستەمی سەرمایەداری و دەوڵەت-نەتەوە هۆکاری سەرەکی لێکترازانی
پەیوەندی نێوان کورد و تورکە، نەک جیاوازی بنەڕەتی نێوان دوو گەل. ئەمە
بەشێکە لە دیدگەی "کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک" کە دژی چەمکی
سنووردارکردنی گەلان لە چوارچێوەی دەوڵەت-نەتەوەیە.
• ڕەتکردنەوەی چارەسەرییە باوەکان:
کاتێک ئۆجەلان باس لەوە دەکات "دەوڵەت-نەتەوە و فیدراسیۆنە جیاکراوەکان،
ئۆتۆنۆمی ئیداری و چارەسەری کولتووری ناتوانن وەڵامی کۆمەڵناسی
کۆمەڵگەی مێژوویی بن"، لە ڕووکەشدا دژی سیستەمی ناسیۆنالیستی
دەردەکەوێت. بەڵام لە ناوەڕۆکدا، ڕەتکردنەوەی چارەسەرییە باوەکانیشە:
ئۆتۆنۆمی، فیدراسیۆن، یان مافی کولتووری بەس نین. ئەمە ئاماژەیە بۆ
داواکاری گەورەتر و ئاڵۆزتر، واتە سیستەمی کۆنفیدراڵی کە ئۆجەلان پەرەی
پێداوە و بناغەی تیۆری "نەتەوەی دیموکراتیک"ە.
• کۆمەڵگەی دیموکراسی و ڕێکخستنی نوێ:
لە بەشێکی گرنگی پەیامەکەدا، ئۆجەلان جەخت لەسەر "کۆمەڵگەی دیموکراسی"
دەکات و دەڵێت "ڕێزگرتن لە شوناسەکان، ئازادی بیرکردنەوە، ڕێکخستنی
دیموکراسی و گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی-ئابووری و سیاسی هەموو پێکهاتەکان
تەنیا بە بوونی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی و فەزای سیاسی مومکین دەبێت".
لە ڕووکەشدا، ئەمە داواکارییە بۆ بنەماکانی دیموکراسی و ئازادی، بەڵام
لە ناوەڕۆکدا، "کۆمەڵگەی دیموکراسی" چەمکێکی تایبەتە لە فەلسەفەی نوێی
ئۆجەلاندا. مەبەست لەم چەمکە، سیستەمێکی خۆبەڕێوەبەرییە کە لە دەرەوەی
چوارچێوەی دەوڵەت-نەتەوە کار دەکات و ئاماژەیە بۆ سیستەمێکی سیاسی و
کۆمەڵایەتی بەدیل.
• زمانی سەردەمی ئاشتی:
ئۆجەلان داوا دەکات "زمانی سەردەمی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراسی
بەگوێرەی ئەم واقیعە پەرەی پێبدرێت". ئەم ڕستە کورتە، واتایەکی قووڵی
هەیە: "زمانی سەردەمی ئاشتی" ئاماژەیە بۆ گوتاری نوێ و واز هێنان لە
گوتاری توندوتیژی. بەڵام مەبەستی ئۆجەلان لێرە تەسلیمبوون نییە، بەڵکو
گۆڕینی شێوازی خەبات و گونجاندنی لەگەڵ بارودۆخی نوێیە.
• ئاماژە بە باخچەلی و سەرۆک کۆمار:
کاتێک ئۆجەلان ئاماژە بە "بانگەوازی بەڕێز دەوڵەت باخچەلی" و "ئیرادەی
جەنابی سەرۆک کۆمار" دەکات، لە ڕووکەشدا ستایشی سەرکردەکانی تورکیا
دەکات، بەڵام لە ناوەڕۆکدا دوو مەبەستی هەیە: خستنەڕووی هەلێک بۆ سوود
وەرگرتن لە ناکۆکی نێوان پارتە تورکەکان و بەرپرسیارکردنی دەسەڵاتی
تورکیا بەرامبەر پرۆسەی ئاشتی.
• داواکاری بۆ داماڵینی چەک:
خاڵی سەرەکی پەیامەکە لەم ڕستەیەدا دەردەکەوێت: "منیش داوای داماڵینی
چەک لەم پرۆسەیەدا دەکەم و بەرپرسیارێتی مێژوویی ئەم بانگەوازە لە
ئەستۆ دەگرم". لە ڕووکەشدا، داوای چەکدانان دەکات، بەڵام چەند واتایەکی
قووڵتر لەخۆ دەگرێت: مەرجدارکردنی داماڵینی چەک "لەم پرۆسەیەدا" واتە
ئەمە بەشێکە لە پرۆسەیەکی سیاسی فراوانتر، نەک کۆتایی خەبات. "بەرپرسیارێتی
مێژوویی" ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ئەم هەنگاوە هەڵبژاردەیەکی بچووک نییە،
بەڵکو گۆڕانکارییەکی ستراتیژییە. بەکارهێنانی دەربڕینی "داماڵینی چەک"
لەبری "دانانی چەک" یان "تەسلیمکردنی چەک" ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ئەمە
پرۆسەیەکی ئابوونی (تجرید)ـییە نەک تەسلیمبوون.
• کۆنگرەی خۆبەخشانە و هەڵوەشاندنەوە:
لە بەشێکی دیکەی پەیامەکەدا، ئۆجەلان دەڵێت: "خۆبەخشانە کۆنگرەی خۆتان
بانگ دەکەن و بڕیار بدەن؛ پێویستە هەموو گروپەکان چەکەکانیان دابنێن و
پەکەکە هەڵبوەشێتەوە". لە ڕووکەشدا داوای هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە دەکات،
بەڵام لە ناوەڕۆکدا چەند پەیامێک دەگەیەنێ: جەختکردنەوە لەسەر وشەی "خۆبەخشانە"
ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە گۆڕانکاری نابێت بە فشار بێت. "بوونیان بە زۆر
کۆتایی پێنەهاتووە" ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە پەکەکە لەناونەچووە و بەهێزە.
جیاکردنەوەی "دانانی چەک" و "هەڵوەشاندنەوەی پارتی" وەک دوو پرۆسەی
جیاواز، ئاماژەن بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی دیکە درێژە بە بوونی خۆی بدات.
• کۆتایی پەیامەکە و واتای شاراوە:
دواجار، ئۆجەلان دەڵێت: "سڵاوی خۆم بۆ هەموو ئەو کەسانە دەنێرم کە
باوەڕیان بە پێکەوە ژیان هەیە و گوێ لە بانگەوازەکەم دەگرن". لە
ڕووکەشدا وەک دەربڕینێکی هیوابەخشە، بەڵام هەڵگری چەند ئاماژەیەکی
گرنگە: "گوێ لە بانگەوازەکەم دەگرن" ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە پەیامەکە
دەبێت بە وردی و بە هەموو لایەنەکانیەوە تێیبگەین، نەک تەنها لایەنی
ڕووکەشی. "پێکەوە ژیان" چەمکێکی سەرەکییە لە فەلسەفەی کۆنفیدرالیزمی
دیموکراتی کە ئۆجەلان پەرەی پێداوە.
• ئەنجامگیری:
ئەم بانگەوازەی ئۆجەلان لە ڕووکەشدا وەک داوایەک بۆ ئاشتی و
هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە دەردەکەوێت، بەڵام خوێندنەوەیەکی ئیزۆپی و
قووڵتر نیشاندەدات کە پەیامەکە هەڵگری واتای ستراتیژی نوێیە. ئەم
پەیامە باس لە گۆڕینی شێوازی خەبات و خۆگونجاندن لەگەڵ بارودۆخی نوێ
دەکات، نەک تەسلیمبوون. فەلسەفەی "کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی" کە ئۆجەلان
پەرەی پێداوە، دەبێتە بناغەی ستراتیژییە نوێیەکە. پەیامەکە ئاماژە بە
پەیڕەوکردنی شێوەیەکی نوێی ڕێکخستن دەکات کە لە دەرەوەی چوارچێوەی
دەوڵەت-نەتەوە، ڕۆڵی خۆی دەبینێت.
بەروارەکە (٢٥ی شوباتی ٢٠٢٥) ئاماژەیەکی گرنگە کە لەوانەیە وەک کۆدێک
بۆ ئەندامان بەکارهاتبێت یان ڕۆژێکی تایبەت بێت لە ناو جوڵانەوەکەدا.
بەرواری پەیامەکان لە ناو جوڵانەوە سیاسییەکاندا زۆرجار واتای تایبەت و
ستراتیژییان هەیە.
ئەم شیکارییە، دەریدەخات کە بانگەوازەکەی ئۆجەلان شێوازێکی ئیزۆپی هەیە
کە لە دوو ئاستدا کار دەکات: ئاستی ڕووکەش بۆ ڕای گشتی و میدیای
نێودەوڵەتی، ئاستی ناوەڕۆک بۆ ئەندامان و لایەنگرانی جوڵانەوەکە. ئەم
شێوازە نووسینە لە مێژووی جوڵانەوە سیاسییەکاندا ڕیشەیەکی دوورودرێژی
هەیە و ڕێگەیەکە بۆ گەیاندنی پەیام بە لایەنگران لە کاتێکدا کە لە
چاودێری و سانسۆردا ژیان دەگوزەرێنن.
_______________________________________________________
پەراوێز: شێوازی
ئیزۆپی.
شێوازی ئیزۆپی یان نووسینی ئیزۆپی (Aesopian language) یەکێکە لە
تەکنیکە ناسراوەکانی نووسینی سیاسی کە تێیدا نووسەر پەیامێک بە شێوەیەک
دەنووسێت کە توانای تێپەڕبوون لە سانسۆر و چاودێری دەسەڵاتی هەبێت. ئەم
شێوازە لەناو چالاکانی سیاسی، ڕۆشنبیران و نووسەرانی ژێر دەسەڵاتی
سەرکوتکار زۆر باوە.
بنەمای تیۆری.
ناوی ئەم شێوازە لە "ئیزۆپ" (Aesop)ی نووسەری یۆنانی کۆنەوە هاتووە کە
بە چیرۆکی ئاژەڵان و حیکایەتە ڕەمزییەکانی ناسراوە. ئیزۆپ لە ڕێگەی
چیرۆکی ڕەمزییەوە ڕەخنەی لە دەسەڵاتدارانی سەردەمی خۆی دەگرت بەبێ
ئەوەی ڕاستەوخۆ ناویان بێنێت.
لە سەدەی بیستەم، نووسەری ڕووسی ڤلادیمیر لێنین زاراوەی "زمانی ئیزۆپی"
بەکارهێنا بۆ وەسفکردنی ئەو شێوازەی کە نووسەرە سۆسیالیستەکان بەکاریان
دەهێنا بۆ تێپەڕبوون لە سانسۆری قەیسەری.
تەکنیکەکانی نووسینی ئیزۆپی.
سیمبولیزم و میتافۆر: بەکارهێنانی نیشانە و ئاماژەی سیمبۆلیک بۆ
مەبەستی سیاسی. بۆ نموونە، لە ئەدەبیاتی ڕووسیدا، "زستان" زۆر جار
سیمبولی سەردەمی ستالین بوو. بەکارهێنانی وشەی دووواتا: وشە و
دەستەواژەی چەندواتا کە خوێنەری ئاگادار دەتوانێت واتای نهێنییەکەی
ببینێت. ئیرۆنی و تەوس: بەکارهێنانی ئیرۆنی و گاڵتەکردن بە شێوەیەک کە
تەنها خوێنەری ئاگادار تێیبگات. دەقی دووئاست: نووسینی دەقێک کە دوو
ئاستی واتای هەبێت - ئاستی سەرەوە بۆ دەسەڵات و سانسۆر، ئاستی ژێرەوە
بۆ خوێنەری ئاگادار. وێنەی ئەدەبی: بەکارهێنانی وێنەی ئەدەبی و چیرۆک و
ئەفسانە بۆ گەیاندنی پەیامی سیاسی. نووسینی کۆددار: بەکارهێنانی وشەی
کۆددار کە تەنها ئەندامانی بزووتنەوەیەک یان گرووپێک دەتوانن تێیبگەن.
نموونە لە مێژوودا.
ئەدەبیاتی ڕووسی سەردەمی سۆڤیەت: نووسەرانی وەک میخائیل بولگاکۆڤ،
ئاننا ئەخماتۆڤا و ئۆسیپ ماندەلشتام بەم شێوازە نووسینەیان
بەکاردەهێنا. ئەدەبیاتی چینی سەردەمی شۆڕشی کەلتووری: چیرۆک و شانۆنامە
کە ڕەخنەیان لە دەسەڵات دەگرت لە ژێر پەردەی شانۆی کلاسیکی چینی.
ئەدەبیاتی ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا لە سەردەمی کۆمۆنیزم: وەک بەرهەمەکانی
میلان کوندێرا و واتسلاڤ هاڤێل. ئەدەبیاتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست: زۆرێک
لە شاعیران و نووسەرانی کورد، فارس و عەرەب ئەم شێوازەیان بەکارهێناوە.
بەکارهێنانی لە ناو جووڵانەوە سیاسییەکان.
لە ناو جووڵانەوە سیاسییەکان و ڕێکخراوە نهێنییەکاندا، زمانی ئیزۆپی
بەردەوام بەکاردێت بۆ: بڵاوکراوەی ناوخۆیی بۆ گەیاندنی پەیام بە
ئەندامان بەبێ ئەوەی دەسەڵات تێبگات. بەیاننامە و ڕاگەیاندن کە سانسۆری
میدیایی تێپەڕێنێت. پەیام و وتاردانی سەرکردەکان، تایبەت ئەوانەی لە
زینداندان. ئەدەبیاتی بەرگری: شیعر، چیرۆک و وتاری سیاسی کە پارێزراو
بێت لە سزای یاسایی.
گرنگی لە ڕووی زمانناسی و سیاسییەوە.
شێوازی ئیزۆپی یەکێکە لە نموونە هەرە باشەکانی پەیوەندیی نێوان زمان و
دەسەڵات. ئەم شێوازە پیشانی دەدات کە چۆن زمان دەبێتە ئامرازی بەرگری و
بەرەنگاری لەناو کەلتووری سیاسیدا. هەروەها یارمەتی گرووپە
خەباتکارەکان دەدات بۆ ئەوەی بتوانن بەردەوامبن لە گەیاندنی پەیامی
خۆیان بەبێ ئەوەی ڕاستەوخۆ بکەونە بەر هێرشی دەسەڵات.
ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود
|
