په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

١٤\١\٢٠١١

 پڕۆژەکەی رۆژنامەی هاوڵاتی و سازشکردن لەسەر ئازادی.


عەبدوڵا سڵێمان(مەشخەڵ)


ڕۆشنبیران مێشکی کارای میللەتن لەڕەخنەگرتن لە دەسەڵات و ملهوڕییەکانی ستەمکاری. ڕۆشنبیران تەنها لەسەر ڕووبەرێکی تایبەتی کۆمەڵگە ئیش ناکەن، بەڵکو سەرجەم کایەکانی ژیان شوێنی کارکردنیانە. ئەرکی ڕۆشنبیر دەستنیشانکردنی کەموکوڕییە ئیدارییەکانی دەزگا و فەرمانگەکان نییە. ئەرکی ڕۆشنبیران ڕێکخستنی ژیانی کۆمەڵایەتی مرۆڤەکان نییە. چوارچێوەدانان نییە بۆ ئایین و شوێنە ئایینیەکان. بەڵکو ئەمانە کاری ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەوانی، چاودێرێکی ئابووری، یان ئیداریین. شائەرکی ڕۆشنبیر لەکۆمەڵگەیەکی داخراو و نادیموکراسی وەکو کوردستانی باشوور ئەوەیە توند لەسەر جومگە سەرەکییەکانی ژیانی دەسەڵات ئیش بکات. ڕۆشنبیر ئەو ڕەقیبە بێدارەیە بەسەر دەسەڵاتەوە تا لەئاست بچووکترین پێشێلکاری سیاسی یان کۆمەڵایەتی یان ئابووری یان فەرهەنگی بێتە دەنگ. ڕۆشنبیر ئەرکییەتی لەبچووکترین ئاڵوگۆڕ لەڕێڕەوی ئاسایی کۆمەڵگە بێتە وەڵام و لەسەنگەری خەڵک و لەبەرژەوەندی خەڵکەوە بجەنگێ. بەم پێیە ڕۆشنبیر لەبەردەم ئەرکێکی مێژوویی قورس دایە. ڕۆشنبیرانی کوردیش لەڕابردوودا ئەگەر هەر هەوڵێکیشیان دابێ بۆ دەستنیشانکردنی بەئامانج کردنی خەڵک لەلایەن دەسەڵاتەوە، دواجار هەر ئەو ڕۆشنبیرانە ئەو هەوڵانەیان خستە گیرفانی ئۆپۆزیسیۆنەوە. وەک ئەوەی ئۆپۆزیسیۆنی ئەمڕۆ دەرمانی دەردەکان بێ و چارەسەری کێشەکانی پێبێ. ئۆپۆزیسیۆن لەنێوان کەوانە(گۆڕان) نەلەبەرنامەکەی و نەلە سیاسەتەکانی ئەو ئومێدەی تێدا نابینرێ کەهەنگاوێک هەڵبگرێ لەبەرژەوەندی خەڵک. ئۆپۆزیسیۆن لەباشووری کوردستان ئۆپۆزیسیۆنێکی کارا نییە و خاوەن بەرنامەیەکی تۆکمە نییە لەپاراستنی بەرژەوەندییەکانی خەڵک. ئەم هەراوزەنایەی دژایەتیکردنی دەسەڵاتیش لەلایەکەوە نیشاندانی هێز و ناردنی پەیامە بۆ دەسەڵات کەکارتی ڕۆشنبیران وەک کارتی فشار ئەتوانێ هەر کات بیەوێ و بەکاری بهێنی. لەلایەکی تریشەوە شاردنەوەی ماهیەتی کۆنەپەرستانەی ئۆپۆزیسیۆن خۆیەتی لەبەردەم خەڵک و ڕای گشتی. بەکورتی کێشە و خەمی ئۆپۆزیسیۆن، خەمی دەسەڵات و بودجە و نفوزی سیاسییە. گەر پێمان وابێ لەسبەینێی بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات لەلایەن ئۆپۆزیسیۆنەوە ڕووبەری ئازادییە سیاسییەکان فراوانتر ئەبێتەوە و ژیانی خەڵک باشتر ئەبێ و ئاسایشی کوردستان سەقامگیرتر ئەبێ، ئەوە جگە لەخەونێک هیچی تر نییە.


ئەوەی لەباشووری کوردستان ئەگوزەرێ و ئەم پرۆژەیەی وەک بەرئەنجامی ململانێ هێناوەتە ئاراوە، شەڕی ڕۆشنبیرانی نزیک لەحیزبەکان و کۆنەپەرستان نییە. شەڕی ئازادی نییە، ئەوەندەی شەڕی ڕێکخستنی دەسەڵات و شەرعییەت دانە بەدەسەڵات. ئەگەر کەسێک ورد لە دە پانزە ساڵی ڕابردووی باشووری کوردستان وردبێتەوە ئەبینێ هێرشگەلێک کەبەردەوام بوونیان هەبووبێ هێرشەکانی ڕەوتی ئایینی و دەسەڵاتی کوردی بوونە بۆ سەر ئازادی و خەڵکی ستەمدیدە. هێرشی کۆنەپەرستانەی حیزبەکانی دەسەڵات و دەرەوەی دەسەڵات(ڕەوتی ئایینی + نەتەوەیی) بووە لەپێناو بەرتەسککردنەوەی ئازادییەکان و خەڵک خستنە ژێرڕکێفەوە . ئەم هێرشانەش لەژێر ناوی سەروەری یاسا و ڕێکخستنی ژیانی سیاسی کۆمەڵگە و پاراستنی ئاسایشی هەرێم و هەڕەشە دەرەکییەکانەوە ئەنجام دراون. من پێموایە ئەوە دەبەنگییەکی بێتامە گەر پێمان وابێ حکومەتی هەرێمی کوردستان حکومەتی خەڵکی کوردستانە هەرچەندە بەبەردەوامی ئەوەمان پێئەفرۆشنەوە کە لەسەدا حەفتاوپێنجی خەڵک دەنگی پێداون. بەڵام ئەمە هیچ لەو مەسەلە گەوهەرییە ناگۆڕێ کە ماهییەتی ئەو حکومەتە ماهییەتێکی دژی خەڵکی و کۆنەپەرستانەیە. لەوەش مەترسیدارتر ئەوەیە کە ڕۆشنبیرانی کۆمەڵگە ئەو درکەیان نەبێ حکومەتی خۆیان بناسن. کۆنەپەرستبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حیزبە دەسەڵاتدارەکانی ئەو حکومەتە ئەتوانین لەچەند خاڵێکدا چڕ بکەینەوە کە ئەمانەی خوارەوە بەشێکن لەو خاڵانە :


یەک : حکومەتی قۆرخکرددنی سەرچاوە ئابووری و سروشتییەکانی باشووری کوردستانە و حیزبەکانی ئەو حکومەتە خۆیان کردۆتە خاوەنی تەواوی سەروەت و سامانی میللەتی کورد و بەئارەزووی خۆیان ئەو سەروەت و سامانە سروشتییانە لەبەرژەوەندی حیزبی و بنەماڵە بەکار ئەهێنن.


دوو : حکومەتی هەڵبژێردراوی دیموکراتی خەڵک نەبوون و لەهەڵبژاردنی ساڵی 1992 هەردوو حیزبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەسەڵاتیان لەنێوان خۆیاندا دابەشکرد و کەوتنە تاڵان و بڕۆی کوردستان.


سێ : حکومەتێکە هەر لەیەکەم ڕۆژی دامەزراندنییەوە و تەنانەت پێش ئەو مێژووەش لە"بەرەی کوردستانی" خەریکی زاڵبوون بووە بەسەر وەزعی سیاسی و کوردستان و تێدەکۆشان بۆ بەرتەسککردنەوەی ئازادییە سیاسییەکان لە کوردستان.


چوار : حکومەتێکی شەراکەتی پەنجا- پەنجا لەپێناو بەرفراوانکردنی نفوزی سیاسی و دەسەڵاتیان شەڕێکی پیس و خوێناوییان هەڵگیرساند کە ژمارەیەکی زۆر خەڵک بوونە قوربانی ئەو سیاسەتە نا مرۆڤانەیە و تا ئێستاش ئاسەواری ئەو شەڕە بەژیانی خەڵکەوە دیارە و بەسەدان کەس ونن و چارەنووسیان نادیارە و تەنانەت سەرەداوێکی چارەنووسیان بۆ خانەوادەکانیان ئاشکرا ناکرێن کە نزیکەی 15 ساڵە چاوەڕوانی هەواڵێکی ئازیزەکانیانن.


پێنج : نۆکەرایەتیکردن بۆ دەوڵەتەکانی ناوچەکە وپەنابردن بۆ ئەو دەوڵەتانە و سوپاکانیان لەپێناو قەڵەمڕەوی زیاتری دەسەڵاتیان.


شەش : کردنی باشووری کوردستان بە مۆڵگای موخابەرات و دەزگا جاسوسییەکانی دەوڵەتەکانی ناوچەکە کەئەمەش بێدەربەستی لەڕادەبەدەری ئەو حکومەتەیە دەرهەق بە ئاسایشی خەڵکی کوردستان و خودی حکومەتی هەرێم.


حەوت : خۆلکانەوە بەعێراقی عروبە و نۆکەریکردن بۆ شیعە و سونە و سازشکردن لەگەڵ بەعسییەکان و هەوڵدان بۆ بەهێزکردنەوەی عێراقێکی کاول بوو و ژیاندنەوەی سوپایەکی دڵڕەق و خوێنمژ لەسەر حیسابی بەرژەوەندی نەتەوەیی کورد و هەڵکشانی بەرژەوەندی حیزبی و بنەماڵە.


هەشت : خۆ دزینەوە لە هەوڵدان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی و تێکۆشان بۆ لەباربردنی ئەو هەڵە مێژووییە و ڕازیکردنی دڵی شۆڤینیزمی عەرەبی و فاشیزمی تورکی و ئاخوندەکانی فارس.


ئەوەی جێگەی مەترسییە ئەوەیە کە ڕۆشنبیرانی کۆمەڵگە ئەو ڕاستییە لە خەڵک بشارنەوە کە حکومەتەکەیان چ جۆرە حکومەتێکە و ماهییەتەکەی چییە. ئەو خاڵانەی لەسەرەوە ئاماژەم پێکردن ئەگەر ڕۆشنبیران ئەو ڕاستییانە نەزانن ئەوا نەهامەتییە و قوڕ بەسەرییە بۆ کۆمەڵگەی کوردی. ئەگەریش بیزانن و خۆیانی لێببوێرن ئەوا خیانەتە. ڕۆشنبیرانی کورد ناوێرن یان نایانەوێت بەزمانێکی ڕوون بدوێن و ئەوەی مەبەستییانە بەخەڵکی بڵێن. لێرەوە ئیتر سەربەخۆبوونی ڕۆشنبیرانی باشووری کوردستان بێجگە لەقسەیەکی بەتاڵ هیچی تر نییە.


پڕۆژەکەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی


پڕۆژەی "چه‌ند پرۆژه‌ – یاسایه‌ک له‌باره‌ی‌ مزگه‌وت‌و هونه‌رو رۆشنبیری" کەلەسایتی ڕۆژنامەی هاوڵاتی ڕۆژی یەکشممە لە 09-01-2011 دا بڵاو کراوەتەوە و مێژووی 15-11-2011 ی لەسەرە!! و واژووی 670 ڕۆشنبیر و 125 سەنتەر و یەکێتی و کۆمەڵە و ڕێکخراوی لەسەرە کەبەکۆی هەموویان وەک خۆیان دەڵێن 1300 واژوون. (1) بەبۆچوونی من ئەم پڕۆژەیە بەشێکە یان باشتر بڵێم تەواوکەری ئەو زنجیرە وتار و بەیاننامە و ئیمزا کۆکردنەوانەیە کەلەم یەک دوو مانگەی ڕابردوودا نووسراون و بڵاوکراونەتەوە و لەڕاستیشدا بەشێکی دانەبڕاوی ئەو هەڵمەت و کەمپین و لیژنە و لیژنەکاریانەیە کەمیدیای ئەهلی و ئۆپۆزیسیۆنی کوردی لە دوو ساڵی ڕابردوودا پێوەی سەرقاڵ بوونە. بۆیە بەناچاری بۆ ئەوەی ناوەڕۆک و مەغزای پڕۆژەکە تێبگەین ئەبێ تۆزێک بگەڕێینەوە بۆ دواوە و دوو قسە لەسەر میدیای حیزبی و ئۆپۆزیسیۆن و میدیای ئەهلی بکەم. ئاشکرایە کە تەمەنی میدیای بەناو ئازاد لەباشووری کوردستان لە دەیەیەک تێناپەڕێت. ئەو میدیایانە چ بینراو یان بیستراو یان نووسراو لەپێش ساڵی 2000 ەوە بوونیان نەبووە، بەڵکو ئەوەی هەبووە میدیای حیزبەکان و سێبەری حیزبەکان بوونە و ئامانجیشیان بەرجەستەکردنەوەی بەرژەوەندی حیزبەکان بووە. ئەم میدیایانە چ لە ئاشتی و چ لە سەردەمی شەڕی ناوخۆ بێتامترین ڕۆڵیان گێڕا لەناشریرینکردنی حیزبەکان و کارە قێزەوەنەکانیان. بەتێڕوانینی من شەرمئاوەرترین ڕۆڵ لە باشووری کوردستان ڕۆڵی میدیای حیزبی بوو لە شەڕی ناوخۆ. مێژووی کارکردی میدیای حیزبە سیاسییەکان و بەتایبەتیش ئەو کادیرە حیزبییانەی کەلافی ڕۆشنبیربوون و ئەدیب بوونیان لێئەدا لەبەرەوا لەقەڵەمدانی شەڕی ناوخۆ، مێژوویەکە نەگریسە و تروسکەی ڕووناکی تێدا نییە و تاریکە. میدیای حیزبی لەهەوڵی مکیاجکردنی ڕووی دەسەڵاتدارانی کۆمەڵگەیە سەبارەت بەو ملهوڕیانەی کە ئەنجامی ئەدەن. کەوابوو ئەگەر میدیای حیزبی لەڕستەیەکدا کورتبکەینەوە ئەتوانین بڵێین میدیای حیزبی لەکوردستان ڕەشترین وێنە لەمێژووی خۆی تۆمار کردووە و ئەکا لە بەڕەوا لەقەڵەمدانی ملهوڕییەکانی ستەمکاران. لەگەڵ ئەوەشدا لەبەرانبەردا میدیایەکی تر بوونی هەیە کە هەمان ئەرکی میدیای حیزبی ئەنجامدەدات بەڵام بەشێوازێکی تر و بە میدیای ئازاد ناودەبرێت. بەڵام ئایا ئەو میدیایەی لەباشووری کوردستاندا خۆی بە ئازاد و ئەهلی ناو زەد ئەکات ، ئازادە؟ بەبۆچوونی من شتێک نییە لەباشووری کوردستان ناوی میدیای ئازاد بێ. هەر میدیایەک بگری چ ڕۆژنامە یان گۆڤار. چ ڕادیۆ یان تەلەفیزیۆن بەشێوەیەک لەشێوەکان بەچەندین داوی بینرا و نەبینراوەوە بەم حیزب یان ئەو سەرکردەی سیاسییەوە بەستراونەوەتە.(2) ئەوە درۆیەکی گەورەیە گەر وا بزانین ئەوەی ئەمڕۆ ئەم لیژنە دروستکردن و کەمپینانە وەڕێدەخات ئەوە هێزی میدیایەکی ئازادە. نەخێر ئەوەی ئەگوزەرێ زیاتر بەقوربانیکردنی میدیای ئەهلییە(نەک ئازاد) لەپێناو بەرژەوەندی سیاسی و لەڕاستیشدا ئەچێتە گیرفانی لایەنێکی سیاسییەوە. ئەو هەراو زەنایانەی لە سلێمانی و شوێنەکانی ژێر دەسەڵاتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بەڕێوە ئەچن دژ بەهەولێر، لەسەرێکەوە گەمەی سیاسی یەکێتی نیشتمانی کوردستانە لەبەرامبەر پارتی دیموکراتی کوردستان و ناردنی ئەو پەیامەیە کە یەکێتی نیشتمانی کوردستان ئەتوانێ هەم خەڵکی ژێر ڕکێفی خۆی و هەم ئۆپۆزیسیۆن بەگەڕ بخات ئەگەر پێویست بکات.لەلایەکی تریشەوە ختووکەدانی میدیای ئەهلییە لەلایەن ئۆپۆزیسیۆنەوە لەو کێشمەکێشانەی کە لەنێوان خەڵک و دەسەڵاتی هەولێردا ئەگوزەرێن. ئەم ختووکەدانەی ئۆپۆزیسیۆن بۆ میدیای ئەهلی نائازاد لە ململانێکاندا ڕۆڵی کارا ئەگێڕێ لە گۆڕینی ڕێڕەو و ئاراستەی بەرگری خەڵک دژ بە ستەمکاری دەسەڵات. کەوابوو جیاوازی نێوان میدیای حیزبی و میدیای ئەهلی نائازاد هەر ئەوەیە کە میدیای ئەهلی نائازاد بەناوی بەرەنگاربوونەوە و ڕەخنەوە قسە ئەکات و خەڵک هەڵئەخەڵەتێنێ. باشترین بەڵگەش ئەم پڕۆژەیەی ڕۆژنامەی هاوڵاتییە کە ئەوە ئەهێنێ دوو قسەی لەبارەوە بکەین.


سەرەتا ئەو پڕۆژەیە گەمەیەکی نهێنی یەکێتی نیشتمانی کوردستان و گەمەیەکی ئاشکرای ئۆپۆزیسیۆن و ڕۆشنبیرانیەتی لەپێناو وەڵامدانەوە بە ئەزمەی حکومەتی هەرێم و دەسەڵاتی هەولێر. ئەویش نەک لەوەستانەوە لەبەرامبەر ملهوڕییەکانی دەسەڵات، بەڵکو بە داواکردن و پارانەوە و خۆڵکردنە چاوی خەڵکەوە ئەو هەنگاوە هەڵهێنراوە. ئەم پڕۆژەیە تا ئێستا یەکێکە لەو پرۆژانەی کەبەربڵاوترین نووسەر و ڕۆشنبیر واژویان لەسەر کردووە. بەچاوگێڕانێکی خێرا بەناوەکان ئەوە دەرئەکەوێ کە لەشکرێکی بێشوماری نووسەر لەو سەری ڕادیکاڵەوە!! بۆ ئەو سەری لیبڕاڵ، لەمسەری سۆشیالدیموکراتەوە بۆ ئەوسەری خۆ بەکۆمۆنیستزانی تێدایە.پرۆژەکە لەچەند خاڵێک پێکهاتووە و منیش هەوڵ ئەدەم هەر بەخاڵ یەک دوو قسە لەسەر خاڵەکانی پڕۆژەکە بکەم و لەکۆتایشدا سەرنجەکانی خۆمیان لەسەر دەربڕم.


یەک : مادەی یەکەمی پڕۆژەکە داوا ئەکات کار بەیاساکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان-عێراق بکرێت نەک یاساکانی دەرەوە. دیارە مەبەست لەیاساکانی دەرەوە یاساکانی سەردەمی بەعس و لەوانەشە یاساکانی حکومەتی ئێستای عێراق بێت. نابێ ئەوەمان لەیاد بچێت کەئەو یاسایانەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەژێر ڕۆشنایی و لەسەر بناغەی یاساکانی بەعس و دەستوری عێراق و دەستووری هەرێمی کوردستانەوە نووسراون.


دوو : مادەی دووەمی پڕۆژەکە داوا ئەکات یاسای دەسەڵاتی دادگەری هەرێمی کوردستان هەموار بکرێت. داوا دەکات که‌" ده‌سه‌ڵاتی‌ دادگه‌ری‌ بۆی‌ هه‌بێ‌ دادگایه‌ک دابمه‌زرێنێ‌ به‌ناوی (دادگای‌ تایبه‌ت به‌چاپه‌مه‌نی‌‌و بڵاوکراوه‌ هونه‌رییه‌کان) که‌ تایبه‌تمه‌ند ‌بێ‌ به‌ یه‌کلاکردنه‌وه‌ی‌ ئه‌و کێشانه‌ی‌ په‌یوه‌ندییان به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی‌ به‌رهه‌مه‌ هونه‌ری‌ ‌و وێژه‌یی‌ ‌و رۆشنبیرییه‌کانه‌وه‌ هه‌یه‌، ئه‌مه‌ش به‌ یاسایه‌کی‌ تایبه‌ت دادە‌مه‌زرێت، وه‌ک چۆن له‌وڵاتی‌ لوبنان هه‌یه‌. له‌و دادگایه‌دا پێویسته‌ دادوه‌ر به‌پێی‌ نرخاندن‌و بۆچوونه‌کانی‌ چه‌ند پسپۆڕێکی‌ به‌ستێنه‌ هونه‌ری‌ یان وێژه‌یی‌ یان رۆشنبیرییه‌که‌ دادوه‌ری‌ بکات که‌ ئه‌ندامانی‌ به‌ڕێوه‌بردنی‌ ئه‌و دادگایه‌ ده‌بن. جگه‌ له‌ دادوه‌ر و داواکاری‌ گشتی‌، کۆمه‌ڵێک پسپۆڕی‌ هونه‌ر و ئه‌ده‌بناس یان شاره‌زای‌ بواری‌ ئێستاتیکا و هونه‌ر و رۆشنبیری‌ دادوه‌ری‌ ده‌که‌ن، واته‌ رای‌ ئه‌وان سه‌نگی‌ مه‌حه‌ک ده‌بێ‌." ((3 سەیر لەوەشدایە ئەو لەشکرە لە ڕۆشنبیران ئەوەیان تێبینی نەکردووە کە :


ئەلیف : ئەو دادگایە ئەبێ بێلایەن بێ و هیچ هێزیک نەتوانێ دەستی تێوەربدات. نەحیزبەکان و نە ئاسایش و نە هێزی پێشمەرگە و نە دەزگای پاراستن و نەدەزگای زانیاری و نە پۆلیس بۆیان نەبێ خۆیان لەکاروباری ئەو دادگایە هەڵقورتێنن.


بێ : ئەو کەسانەی کەلەو دادگایە ئەبنە ئەندام ئەبێ لە هونەرمەندان و ڕۆشنبیرانی سەربەخۆ و بێلایەن بن و لەلایەن حیزبەکانی و دەسەڵاتی کوردییەوە دانەنرابن.


ئەم ناسەربەخۆبوونەی دادگاکان و (السلگە القچائیە) و دامودەزگاکانی ترە کەدەستی حیزبەکانی کوردستانی باشتر ئاوەڵا کردووە تا بەئارەزووی خۆیان یاری بە چارەنووسی خەڵکەوە بکەن. ئەم ڕۆشنبیرانە کەلەچەندین بۆنەی جیاجیادا ئەم هەقیقەتەیان دووبارە کردۆتەوە کە دادگاکان سەربەخۆ نین و حیزبی سیاسی دەخاڵەت لە هەموو ژیانی خەڵک ئەکات، کەچی لەم پڕۆژەکە لایەک لەم مەسەلەیە نەکراوەتەوە. لەبیرکردنی ئەم خاڵە یان لەڕاستیدا بازدان بەسەریدا هێمای بێدەربەستی ئەم بەڕێزانەیە لەبەرامبەر مەترسیترین دیاردە کە لەڕاستیدا بۆتە بەشێک لەژیانی نۆرماڵی خەڵکی کوردستان.


سێ : سەبارەت بە مادەی سێیەمی پڕۆژەکە ئەوەندە ئەڵێم بریتییە لەوەی کە ئەو نووسەر و ڕۆشنبیر و هونەرمەندە بەڕێزانە بوونەتە دەمڕاستی وەزارەتی ئەوقاف و ڕێکخەری مزگەوتەکان.


چوار : خاڵی چوارەم ئەوە ئەخوازێ کە بڵێم نەک تەنها کتێبی وەرگێڕدراو بۆ سەر زمانی کوردی نابێ دادگایی بکرێت، بەڵکو نابێ هیچ کتێبێک و بەبێ هیچ بیانوویەکەوە دادگایی بکرێت. ئەم خاڵە سنووردارکردنی ئازادی بڵاوکردنەوە و چاپەمەنییە ئازیزان. دادگایی کردنی کتێب وەک خۆتان ئەڵێن یانی دادگایی کردنی کەلەپووری هەموو مرۆڤایەتی جا چ وەرگێردراو بێت یان نووسەرە کوردەکان نووسیبێتیان.


پێنج : بەتێگەیشتنی من تا ئێستا لەهیچ بڕگەیەکی مێژووی مرۆڤایەتیدا نەبووە کە "ئایین رۆڵێکی‌ مه‌زن ‌دەگێڕێ‌ له‌ هۆشیارکردنه‌وه‌ی‌ رۆڵه‌کانی‌ کۆمه‌ڵگه‌ و رێنوێنی‌ کردنیان به‌ره‌و رێگه‌ی‌ راست‌و سوودی‌ گشتی‌. ئه‌و کاریگه‌رییه‌ی‌ وتارێکی‌ دینی‌ له‌ رۆژی‌ هه‌ینیدا ده‌یخاته‌ سه‌ر رای‌ گشتی‌، هه‌ندێک جار زیاتره‌ له‌کاریگه‌ریی‌ هۆیه‌کانی‌ تری‌ راگه‌یاندن" (4) بەڵکو ڕێک پێچەوانەی بەشی یەکەمی ئەو پەرەگرافە ڕاستە. ئایین ڕۆڵی ژێردەستەکردن و خۆڵکردنە چاوی خەڵکی بینیوە. ڕۆڵی ئایین لە مێژووی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی ڕۆڵی ستەم و چەوسانەوە بووە. ئەوە لەبەرژەوەندی ئایین بووە خەڵک هۆشیار نەبێتەوە و بەرژەوەندییەکانی خۆی نەناسێ. ڕۆڵی ئایین لە مێژووی مرۆڤایەتی ڕۆڵی پارێزگاریکردن بووە لە ستەم و نایەکسانی، رۆڵی وەستانەوە بووە لەبەرامبەر نادادپەروەری کۆمەڵایەتی. بەڵام بەشی دووەمی پەرەگرافەکە ڕاستە کە کاریگەری وتارێکی ئایینی لەڕۆژی هەینی زیاترە لە کاریگەریی هۆیەکانی تری راگەیاندن. هۆی ئەمەش ناهۆشیاری خەڵکە. نەخوێندەواری خەڵکە. بێدەسەڵاتی خەڵکە لەبەرامبەر ژیان و چارەنووسی خۆیان. من دڵنیام کە هەم ڕۆژنامەی هاوڵاتی و هەم بەشێکی بەرچاویش لەو بەڕێزانەی واژوویان لەسەر پرۆژەکەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی کردووە ئەو ڕاستییە ئەزانن، کە خۆبەستنەوە بەئایین و سازشکردن لەبەرامبەر ئایین بەمانای توندوتۆڵکردنەوەی ستەم و نادادپەوەری کۆمەڵایەتییە. بەمانای بەڕەوا لەقەڵەمدانی ملهوڕییەکانی ڕەوتی ئایینییە لەکوردستان کەئەمڕۆ بەها مرۆڤایەتییەکانمانی کردۆتە ئامانج.


حەز ئەکەم پێش ئەوەی کۆتایی بەم نووسینەم بهێنم پوختەی ڕاو بۆچوونی خۆم چەند لەسەر پڕۆژەکەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی و ڕۆشنبیرانی کورد لە باشووری کوردستان دەربڕم :


یەک : ئەم پرۆژەیە گلەیی یان لەباشترین حاڵەتدا ڕەخنەی ڕۆ‌شنبیرانی کورد و کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیای ئۆپۆزیسیۆنە لەدەسەڵاتدارانی حکومەتی هەرێم لەڕێگەی سەرۆکایەتی پەرلەمان و لیژنەی ڕۆشنبیری لەپەرلەمانی کوردستان کە چارەسەرێکی یاسایی بۆ ئەو کێشمەکێشانە دابنێن تا ڕەوتی ئایینی توندڕەو و ڕەوتی نەتەوەیی بەیاساوە هێرشەکانیان ئەنجامبدەن نەک ملهوڕانە. ئەم خۆشباوەڕییە بە دەسەڵاتی کوردی لەوەوە سەرچاوەی گرتووە کە ئەو درکە لای ڕۆشنبیرانی کورد ونە(غائب)ە کە خودی دەسەڵاتی کوردی یارمەتیدەر و فەراهەمکەری زەمینەی ئەو هێرشانەیە. ڕۆشنبیری کورد تەنها ڕەخنەی جیددی لەدەسەڵات ئەوەیە کە دەسەڵات گوێی لێناگرێ.خۆ ئەگەر دەسەڵاتی کوردی تۆزقاڵێک و بۆ ساتێک گوێی لێبگرتنایە ئەوا ڕۆشنبیران بەهەموو توانایانەوە ئەکەوتنە خزمەتی ئەو دەسەڵاتە و قەتیش بیریان لەوە نەدەکردەوە بچنە پای خزمەتکردنی سیاسەتەکانی ئۆپۆزیسیۆن(بزووتنەوەی گۆڕان) وەک لەسەروبەندی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بینیمان. ئەگەر چاوێک لەم ڕستەیەی ناو پڕۆژەکە بکەین "ئازادی‌ له‌ کوردستاندا و ئه‌و ئارامییه‌ی‌ تێیدا به‌رقه‌راره‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ماندووبوون ‌و ره‌نجکێشانی‌ رۆڵه‌کانی‌ گه‌له‌که‌مان به‌درێژایی‌ ده‌یان ساڵ ‌و ماندوویه‌تی‌ نه‌ناسینی‌ سه‌رکردایه‌تیی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ کوردستان" (5) وەهمێک ئەبینین بە حکومەت و سەرکردایەتی بزووتنەوەی کوردستان و هێڵ هێنانە بەسەر سەرجەم ئەو نەهامەتییانەی بەسەر خەڵکی کوردستانیاندا هێناوە. ئەوە مێژوو لەسەرتانی حیساب ئەکات و بەرپرسیار ئەبن لەبەرامبەر ئەم هەڵوێستەتان دەرهەق بەژیانی ستەمدیدەکانی کوردستان. ئەی بەرپرسیارەتی ئەخلاقی ڕۆشنبیر کوا لەکاتێکدا ئێوە هەموو ڕاستییەکان ئەزانن و چاوی خۆتانی لەئاست ئەنووقێنن.


دوو : ئەو پڕۆژەیە بەئاشکرا سازشی پێوە دیارە لەبەرامبەر ڕەوتی ئایینی لە کوردستان و خودی پرۆژەکەش فریودەرانەیە و بەناوی بەرگریکردن لە موسوڵمان و میللەتی موسوڵمان و پێویستی ئایینەوە کەوتۆتە قسەکردن. ئەمە ئیزدیواجیەتە لە هەڵوێست و ڕوحی پڕۆژەکەی لەهەر هیوایەک بەگۆڕانی شۆڕشگێڕانە کوشتووە. پڕۆژەکە تاسەر ئێسک کۆنەپەرستانەیە. ئێوە چاو بدەنێ بزانن ئەم پڕۆژەیە چۆن دەڕوانێتە ئایین" ئاین رۆڵێکی‌ مه‌زن ده‌گێڕێ‌ له‌ هۆشیارکردنه‌وه‌ی‌ رۆڵه‌کانی‌ کۆمه‌ڵگه‌ و رێنوێنی‌ کردنیان به‌ره‌و رێگه‌ی‌ راست‌و سوودی‌ گشتی‌." یان " ئه‌و کاریگه‌رییه‌ی‌ وتارێکی‌ دینی‌ له‌ رۆژی‌ هه‌ینیدا ده‌یخاته‌ سه‌ر رای‌ گشتی‌..." یان" کۆمه‌ڵی‌ کورده‌واری‌، بێگومان، زۆر پێویستی‌ به‌ وتاری‌ رۆژانی‌ هه‌ینی‌ هه‌یه‌، چ وه‌ک پێویستییه‌کی‌ رۆحی‌‌و چ وه‌ک پێویستییه‌ک بۆ هۆشیاربوونه‌وه‌ له‌ ژیان" یان " که‌لتووری‌ میلله‌تی‌ موسڵمانی‌ کوردستاندا".(6) بڕوا بکەن کەلەم ڕستانە ورد ئەبمەوە وا ئەزانم لە سەردەمی دەوڵەتی ئەییوبیدا دەژین و لەبەرخاتری سەلاحەدینی ئەییوبی زمانی کوردییان بەزمانی فەرمی وتو وێژ ناسیوە و کۆمەڵێ فەقێ خەریکن چوارچێوە بۆ کۆمەڵگای موسوڵمانی کوردستان دائەڕێژن. من وای ئەبینم کە ئەمە بەرزکردنەوەی ئاڵای تەسلیمبوون و سپییە لەبەرامبەر ئایین و هێرشەکانی ڕەوتی ئایینی بۆ سەر ژیانی خەڵک. ڕۆشنبیران ئەبوایە زۆر بەتوندی لەبەرامبەر ئەو هێرشانە لەسەنگەر بوونایە و کاریان لەسەر بکردایە نەک لەشکرێک لە ڕۆشنبیران بێن واژوو لەسەر ئەم ئاڵا هەڵکردنە بکەن. ئاخر ئازیزان ئێوە لە من باشتر ئەزانن کە ئومێد هەڵچنین لەسەر ئازادی و دیموکراسی لە ئاییندا شتێکی خەیاڵە. ئێوە باش ئەزانن ئایین جگە لەهۆکارێکی ژێردەستە بوون و ملکەچکتر بوونی زیاتری خەڵک و دژایەتیکردنی هەر شتێک کەبۆنی پێشکەوتن و مۆدێرن بوونی لێوە بێ، هیچیتر نییە و هیچ ڕۆڵێکی پۆزەتیڤ ناگێڕێ. ئازیزان ئێوە واژووتان لەسەر پرۆژەیەک کردووە کەهیچ ئومێدێکی تێدا بەدیناکرێت کەکاریگەری پۆزەتیڤی هەبێت لەسەر ژیانی خەڵک لە باشووری کوردستان.


سێ : بەدزی و بەشەرمەوە دروشمێک بەرزکراوەتەوە ( داوا دەکەین کە دین لەهونەر و ڕۆشنبیری جودا ببێتەوە). سەیری ئەم دروشمە سەیر سەمەرەیە بکەن. بەڕێزان لێکهەڵپێکرانەکانی ناو هەناوی کۆمەڵگە کەی بەویستی مرۆڤەکان ئەچەرخێ؟ هونەر و ڕۆشنبیریی کەی ئاوا تەجریدن و سەربەخۆن لە کۆمەڵگە تا ئاوا دینی لێجیابکەیتەوە؟ ئەم دروشمە ناتەواو و نادروستە هەڵقوڵاوی بۆچوونێکە کەناتوانێ جورئەتی ئەوەی هەبێ داوای جیاکردنەوەی دین لەدەوڵەت بکات. لێرەدا ئەکرێ ئەو بیانووە بهێنرێتەوە کەگوایە لەبەر ئەوەی زۆربەی دانیشتوانی خەڵکی کوردستان باوەڕی ئایینییان هەیە و هەروەها دەوڵەتمان نییە بۆیە ناکرێ داوای جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت بەرز بکەینەوە. من پێموایە بیانووگەلی لەو جۆرەش جگە لەخۆ دزینەوە لەئەرکی ڕۆشنبیر بوون و مۆدێرن بوون هیچیتر نین. بەرزکردنەوەی دروشمی جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت دەبوایە دروشمێکی سەری سەرەوەی نەک هەر تەنها پڕۆژەکەی هاوڵاتی، بگرە سەرجەم میدیای بەناو ئازاد و ئەهلییەکان بوایە. یان باشتر بڵێین چونکە ئەم دروشمە لەلایەن بەلشەفیکەکانەوە بەرز کراوەتەوە و دواتریش کۆمۆنیستەکانی دونیا بەردەوام ئەیڵێنەوە ئەو ترسەی لەدڵی ئەم تەیفە لەڕۆشنبیران چاندووە کە بەرزکردنەوەی ئەم دروشمە ئەبێتە هۆی ئەوەی بە کۆمۆنیستبوون تاوانبار بکرێن. جا هەم لەم ترسە و هەم بۆ دڵ نەئێشاندنی ڕەوتی کۆنەپەرستی ئایینی لە باشووری کوردستان بەترس و شەرمەوە لەبری جیاکردنەوەی دین لەدەوڵەت نووسویانە "داوا دەکەین کە دین لەهونەر و ڕۆشنبیری جودا بکرێتەوە". ئەم سازشکردنە لەبەرامبەر ئایین تاسەر ئێسک کۆنەپەرستانەیە ئەگەرچی بەشێکی بەرچاو لەو ڕۆشنبیرانە هەریەکە چەندین وتار و کتێبیان لەسەر چەمکەکانی ئازادی و دیموکراسی و مۆدێرنە نووسیوە.


چوار : زمانی پڕۆژەکە زمانێکی دیماگۆجیی و فریودەرانەیە. زمانی ئۆپۆرتۆنیستێکە ئەیەوێ لەگەڵ عەلی لە شین بێت و لەگەڵ وەلی لەشایی. زمانێکە بەحیسابی خۆی هەم لەناڵ ئەدا و هەم لەبزمار. نووسەری پرۆژەکە و واژووکەرانی ئەگەر پێیان وایە بەبەردێک دوو چۆلەکەیان کوشتووە، ئەوا ئەبێ بزانن کە هەردوو چۆلەکەکە لەسەر دارێکی بەرزی ناو حەوشەی ماڵی خەڵکی کوردستان کوژراون :


ئەلیف : دڵی ڕەوتی ئایینی و حیزبە سیاسییە ئیسلامییەکانیان ڕاگرتووە و پێیان دەڵێن کەئێمەی ڕۆشنبیران کێشەیەکمان نییە لەگەڵ ئێوە و بەرنامەکەتان و چی ئەکەن بکەن تەنها واز لەو هەڵمەتی شکات و فەتوا و تەبلیغاتانە بهێنن لەدژی ئێمە( نەک خەڵک).


بێ : فشارێکیان دروست کردووە بۆ سەر پەرلەمان و دەسەڵاتی کوردی بۆ ئەوەی چەند یاسایەک دەربکات و تا سنوورێک بۆ بێسەروبەری تەبلیغاتی مزگەوتەکان و مەلاکان دابنێت.


پێنج : پڕۆژەکە پیلانی داڕێژراو و سیستیماتیکی ڕەوتی ئایینی لە کوردستان دژ بەبەها مرۆییەکان دادەگرێتە ئاستێکی نزم و پێیوایە" خه‌ڵکانێک هه‌ن هانی‌ ژماره‌یه‌ک له‌ وتارخوێنه‌کانی‌ رۆژانی‌ هه‌ینی‌ ده‌ده‌ن که‌ به‌رده‌وام په‌لاماری‌ ده‌سکه‌وته‌کان بده‌ن‌و ژه‌هر و کینه‌ بڵاوبکه‌نه‌وه‌، ئه‌مه‌ش بۆته‌ سه‌رچاوه‌ی‌ نائارامی‌‌و بڵاوبوونه‌وه‌ی‌ بیری‌ تیرۆر و پێکترهه‌ڵپژانی‌ توند له‌نێوان توێژه‌کانی‌ کۆمه‌ڵ دژ به‌یه‌کتر، هه‌روه‌ها بووه‌ته‌ مایه‌ی‌ مێشک تێکدانی‌ لاوان‌و هه‌رزه‌کاران‌و سه‌رلێشێوانی‌ خه‌ڵکیش، چونکه‌ له‌و مزگه‌وتانه‌دا به‌رده‌وام هێرش ده‌کرێته‌ سه‌ر هونه‌ر و ئه‌ده‌ب، سه‌ر ژنان، سه‌ر نووسه‌ر و هونه‌رمه‌ند و رۆشنبیران، هێرش ده‌کرێته‌ سه‌ر حکومه‌ت ‌و په‌رله‌مان، ته‌نانه‌ت خودی‌ ئاینه‌که‌ش به‌م شێوه‌یه‌ دێته‌ شێواندن، له‌و وتارانه‌دا هێرش ده‌کرێته‌ سه‌ر برایانی‌ مه‌سیحی‌ که‌ له‌ شاره‌ عێراقییه‌کاندا له‌وپه‌ڕی‌ چه‌وساوه‌ییدا ده‌ژین‌و به‌ناچای‌ په‌نا بۆ کوردستان ده‌به‌ن." (7) لێرەشدا پڕۆژەکە ئەوەندەی خەمی تێکچوونی فەزای وتاری جومعە و ناشرین بوونی ئایینیەتی، خەمی ئەو دەرئەنجامە ترسناکانەی نییە کەلە دووتوێی ئەو پلانە دۆزەخییەدا خۆی مەڵاس داوە.


شەش : ئەم پڕۆژەیە (8) مانیڤێستێکی زۆر ترسناکی لەشکرێک لە بەرچاوڕۆشنترین ڕۆشنبیرانی کوردە لەهەڵکردنی ئاڵای سپی لەبەرامبەر ڕەوتی کۆنەپەرستی ئایینی و کڵاو لەسەرنانێکی بێمانای ڕۆشنبیران و هونەرمەندانی باشووری کوردستانیشە لەلایەن ئۆپۆزیسیۆن و میدیای ئەهلیی و نائازاد. ئەم پڕۆژەیە لەڕاستیشدا زۆر بەداخەوە دەرخەری سازشی ڕۆشنبیران و میدیای ئەهلییە لەسەر گرنگترین کۆڵەکەی ژیان کە ئەویش ئازادییە.
_________________________________________
ژێرنووس و سەرچاوەکان:
1- چه‌ند پرۆژه‌ – یاسایه‌ک له‌باره‌ی‌ مزگه‌وت‌و هونه‌رو رۆشنبیری سایتی ڕۆژنامەی هاوڵاتی یەکشەممە 09-01-2011 .
2- لێرەدا جێی خۆیەتی کە ئاماژە بەو خاڵە بکەم کە چەند میدیایەکی ئەلەکترۆنی هەڵگری خەسڵەتی سەربەخۆ بوونن کە سایتی دەنگەکان یەکێکە لەوانە.
3- هەمان سەرچاوە پێشوو.
4- هەمان سەرچاوە پێشوو.
5- هەمان سەرچاوە پێشوو.
6- هەمان سەرچاوە پێشوو.
7- هەمان سەرچاوە پێشوو.
8- بوونی هەر هەڵەیەکی ڕینووسی لەو پەرەگرافانەی کە لە پڕۆژەکەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی وەرمگرتوون و لەنێو دوو جووت کەوانەی بچووک دامناون، دەکەوێتە ئەستۆی ڕۆژنامەی هاوڵاتی.

١٠\١\٢٠١١ - کەنەدا
ماڵپه‌ڕی عه‌بدوڵا سڵێمان(مه‌شخه‌ڵ)